برگردان : حسین شرقی دره جک

اوتای آذربايجانین گؤرکملي نوماينده لريندن  بيري ده حسن مجيدزاده ساوالاندير. 

  او، 1930-جو ايلده اردبيل شهري ياخينليغيندا ساوالان داغي نين اتکلرينده کي  نير قصبه سينده دونيايا گؤز آچيب. هله کؤرپه اولارکن ايکي ياشيندا آتاسيني ايتيرن هسن ائرکن ياشلاريندان ايشله مه يه، باشسيز قالميش عاييله سينه چؤرک پولو قازانماغا مجبور قالاراق ائلئکترومئخانيکا اعمالاتخاناسيندا شاگيردليک ائدير. چيلينگر صنعتينه يييله نير. 

  ساوالان آذربايجان اديبلري فوضولي، نباتي، س.ع.شيرواني، م.ع.سابير، ص.وورغون، س.روستم، ع.واحد ياراديجيليغيندان ايلهام آلاراق شعرلر قلمه آلير، عئيني زاماندا سويداشلاري آراسيندا ادبياتي تبليغ ائدير، مقاله لر يازير. 

  او،تهران،تبريز و اردبيل راديولاريندا، شعر-صنعت مجليسلرينده چيخيشلار ائدير. چوخ سئوديگي ساوالان داغينا، آنا وطنه محبتي نين ايفاده سي کيمي، شعرلريني  " ساوالان "  تخلوصو ايله يازماغا باشلايير.  

 

 

ساوالانا گونئی و قوزئی آذربايجان ادبياتشوناسليغيندا وئريلن قييمت اونون آنا ديليميزده قلمه آلديغي، گئنيش شؤهرت تاپميش  " آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسي ايله سيخ باغليدير. جاواد هئيت، نبي خزري، صابير اميروو، اسميرا فواد و باشقالاري شاعيرين ياراديجيليغي، ادبي فعاليتي، شخصيتي حاقيندا فيکير بيلديرميشلر.  

  ح.م. ساوالان چاغداش گونئي آذربايجان ادبياتيندا خوصوصي يئر توتور. اونون اثرلرينده اينقيلابي حرکاتين، سياسي موباريزه نين يئني فورمالاري سطيرالتي تصويرلرله اوخوجو ايدراکينا سيرايت ائدير. شاعير پوئمالاريندا ياخشيليغين-ايشيقلي عالمين سپئسيفيک جهتلريني اينجه مقاملارلا اوخوجويا چاتديرير، اينساني بير معيار، اؤلچو سيموولو کيمي سعجيييلنديرير.  

   ساوالان سون ايللرده علی آغا واحيدين  " قزللري "  ني و ووقار احمدين  " آنام منيم "   کيتابلاريني عرب قرافيکاسينا چئويره رک تهراندا کوتلوي تيراژلا چاپ ائتديرميشدير. هر ايکي کيتابا ح. م. ساوالان گئنيش  " مقديمه "  يازميشدير. 

  ساوالانين  " آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسي باکيدا، تهراندا و ايستانبولدا  تورکيه تورکجه سينده چاپ ائديليب.تدقيقاتچي-شاعير  " تورک ماهنيلاري " (ايکي جيلدد)، م. فوضولي نين  " حديقه السعدا "  ، حضرت علينين(ع)  " نهج البلاغه "  اثرلريني ترتيب ائديب ايضاح و شرحلرله چاپ ائتديرميشدير. 

   " وارليق "  ژورناليندا جاواد هئيتله بيرگه ادبي ايشچي کيمي چاليشان ساوالانين شعرلري ان چوخ ائله اورادا چاپ اولونموشدور. 

  ساوالان اثرلرينده آنا ديلينه، تورپاغا، وطنه، ائل-اوبايا، تورک روحونا،آنا ديلينه درين سئوگي، سونسوز محبتي بسله يير: 

   

  ائي بؤيوک اولوسون  آنام! 

  اوغوز ائللريندن آلان نيشانام. 

  عشقينله ياشايام، عشقينله يانام، 

  سنسن بو باغريمدا چيرپينان، ديليم . 

   

  اؤلکه ده قاداغان ائديلميش، آنا ديلي نين گوج و قدرتي،ميللي حاق و حقوقلاري تاپدالانميش دوغما خالقي نين وارليغيني، بير شاعير وطنداش کيمي  "وارليق " ین صحيفه لرينده ساوالان مدافيعه  ائدير. اونون گونئی آذربايجان پوئزيياسيندا اوريژينال بير سيما کيمي تانينماسيندا  اونون ياراديجيليغيندا گؤردويوموز  خالقين حيات عشقي، گله جگه اينام اساس سببلردندير. او، سؤزون اصل معناسيندا خالقين شاعيريدير. ساوالان ليريک شاعير اولسا دا،  بعضا تنقيد ائدير، ايفشا ائدير، اؤيود-نصيحت، تؤوصييه وئرير. خالقي اؤز، تاريخيني، سوي-کؤکونو، عادت-عنعنه لريني، ميللي ديرلريني اونوتماماغا چاغيرير. هم ده بوتون بونلاري سئوه رکدن ائدير. 

  عرب-فارس ديللريني موکممل بيلن و عروض وزنينين موختليف بحرلرينده شعرلر يازان ساوالانين قزللري داها چوخ فلسفي مضمونو ايله يادداشلارا حک اولونور. ساوالان دوغما آذربايجان تورپاغي نين سعادتلي گله جگه قوووشماسيني آرزولايير.آزربايجان ديلي نين گوجونو و صافليغي نين گؤز ببگي کيمي قورونماغا چاليشير. ائلين-اوبانين فداکار اوغلو کيمي حاقين، عدالتين، بيرليگين، صولحون، امين-آمانليغين کئشيگينده دورماغي، وطن تورپاغي نين گله جگي اوچون موباريزه آپارماغي اؤزونه بورج بيلير. 

  ساوالان اؤز ايدئيالاريني گئنيش اوخوجو کوتله سينه داها آسان چاتديرماقدان اؤترو زنگين ادبي عنعنه لردن ايستيفاده ائدير.  " آپاردي سئللر ساراني"پوئماسي 1965-1966-جي ايللرده يازيلديغينا باخماياراق، اون ايکي ايل چاپينا ايجازه وئريلمه ميشدير. چوخ ياخشي حالدير کي، او تايدا خالق حرکاتي گوجلنديگي دؤورده همن پوئمانين چاپينا ايمکان يارانير.

 بو پوئما اينقيلابي حاديثه لر دؤورو آذربايجان ديلينده چيخان ايلک  " قارانقوش "، ايلک کيتابلاردان ايدي. 

" آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسي نين اساس مزيتلريندن بيري و ان باشليجاسي اثرين دوغما آذربايجان تورکجه سينده يازيلماسي، ميللي روحلا زنگينليگي ايدي. 

   

  آذربايجان، سنين اوجادير باشين، 

  تاريخله برابر باشلانيب ياشين. 

  آلوولار اؤلکه سي تانيرلار سني، 

  اي ايگيدلر يوردو، ارلر مسکني.  

   

  آذربايجان خالقي بير خالق کيمي فورمالاشان زاماندان دايم صافليغي، يوکسک-معنوي کئيفيتلره ماليک اولماسي، مردليگي، زحمتسئورليگي ايله تانينميشدير. ساوالان  " آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسيندا محض آذربايجان خالقينا خاص اولان نجيب، خيرخواهلیق گتيرن خوصوصيتلره گئنيش يئر وئرير. اولدوقجا قديم تاريخه و مدنيته ماليک اولان خالقين عادت-عنعنه لريني، حياتيني، معيشتيني، فولکلورونو حيرت آميز بير شکيلده جانلانديرير. 

ساوالان اؤز قهرمانلاريندا گؤردويو گؤزل معنوي- اخلاقي جهتلري خالقا مخصوص معنوي کئيفيتلر کيمي قييمتلنديرير. 

   

  عادتي بئله دير او گؤزل يئرين، 

  ايگيدلر بير قيزدان سئوگيسين اومار. 

  قيز کي، بيرين سئودي، هامي گؤز يومار..   

   

ساوالان  " آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسيندا محض آذربايجان خالقينا خاص اولان گؤزل،نجيب صيفتلره گئنيش يئر وئرميش، خان چوبان و سارانين تيمثاليندا جانلي لؤوحه لره، عئيني زاماندا پوئتيک ايمکانلارين  وئرديگي بوتون واسيطه لرله، رسيملرله بير رسسام کيمي جيزگيلريني جيزميشدير. 

" خان چوبان و سارا "  آدلي افسانه نين موتيولري اساسيندا قلمه آلينميش  " آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسي شاعيرين قلميله افسانه دن رئالليغا، حاقيقته ائله بير طرزده چئوريلير کي، اوخوجو بو اثرين افسانه موتيولري اساسيندا يازيلديغينا اصلا اينانمير و سندلي بير حقيقتي گؤزلري ايله گؤرورموش کيمي ظن ائدير. 

  ساوالانين  " آپاردي سئللر ساراني "  پوئماسي کئچميش آذربايجان حياتي نين بوتون ياخشي و پيس جهتلري نين منفي و موجبت قطبلري نين بديعي لؤوحه لرله عکسيدير. 

   

  ساراميزي آييرديلار، 

  بيزي قمله دويوردولار. 

  هر يئته ني سويوردولار، 

  آپاردي سئللر ساراني، 

  او قارا تئللي بالاني.   

   

  البته، بو پوئمادا اوخوجو حسرت و آيريليغين نه قدر دؤزولمز، آغير و چتين اولدوغونو  دريندن درک ائدير.  " پوئمانين ايجتيماعی-سياسي و ادبي ديريني موعينلشديرن ايکي جهت خوصوصي قئيد اولونماليدير: آذربايجان ائللري نين قديمليگي و گؤزلليگيني وصف ائتمک، بو يئرلرين ساکينلري نين دوغما يوردا باغليليغيني،  محبتيني ترننوم ائتمک و دؤورون غدار حاکيمي نين اوبرازيني ياراتماق. هر ايکي مسله ده شاعيرين سياسي و ادبي اوغورلاري اينکار ائديلمزدير "    

  ساوالان اؤز قهرمانلاريندا گؤردويو گؤزل اخلاقي جهتلري خالقا مخصوصي معنوي کئيفيتلر کيمي قييمتلنديرير. دوکتور ح. نيطقي  " روزنه "  نشرياتي نين صاحيبي ايبراهيم گولوستانا يازير:" اؤز تورکجمده سون ايللر بو گؤزلليکده اثر اوخوماميشام. هر نئجه اولورسا اولسون چاپ ائله و مصلحت گؤرور کي،  " اثر فارس ديلينه ترجومه ائديلسين و هر ايکي ديلده چاپ اولونسون " .   

ساوالانين  " باهار بايرامي "  پوئماسيندا صنعتکارليق مهارتي اؤزونو بير داها گؤسترير. ديليني، ائليني، دينيني سئون بو موقدسليکلرين قدريني، ديريني بيلن ساوالان ياراتديغي اثرلرينده خالق ادبياتينا، فولکلورونا، افسانه و روايتلره، ميفولوگييايا موراجيعت ائتمکله گؤسترير کي، اونون قلبي آذربايجان خالق ياراديجيليغينا محبتله دولودور. 

" باهار بايرامي "  پوئماسيندا وطن، آنا ديلي نين ترننومچوسو اولان ساوالان آذربايجان خالقي نين قديم عادت-عنعنه لريندن، باهار بايرامي نين اؤزلليکلريندن و گؤزلليکلريندن سؤز آچميشدير. 

  يوردوموزا باهار گلير، 

  کؤنوللرده عشق اويانير. 

  چيچکلرين قوخوسوندان، 

  اينسان ذهني ايشيقلانير. 

   

  چايلاريمدا سولار داشار، 

  باهارلارين گليشيندن. 

  کؤنول ذؤوقه گه لر، جوشار، 

  طبيعتين گولوشونده. 

  آتالاردان بير سؤز قاليب، 

  نه گئجه نين گوندوزو وار.   

  مين بير ناخيشلي، الوان رنگلي آنا طبيعتين اعجازکارليغيندان، گؤزلليگيندن سؤز آچديغي پوئمادا، حقيقت يازديغينا گؤره بؤيوک سابيره رحمت اوخوياراق: 

   

  سؤز بورا چاتدي قوي دئييم، 

  صابيره يوز رحمت اولان. 

  حاققي دئييب، قبري اونون، 

  حشره کيمي نورلا دولا. 

   

   " سن دئين اولماييب هله، 

  آرخا سو دولماييب هله، 

  کؤهنه دن چوخ اثر دورور، 

  رنگي ده سولماييب هله. "    

   

  اوخوجويا سطيرالتي معنادا چاتديرير کي، هله ده گونئي خالقي آرزولارينا قوووشماييب.  ساوالان شعري موعاصير مقامدان دوغولور، بير ياندان ياشاديغي زمانه نين خيرداليقلاريني عوموميلشديررک عکس ائتديرير، ديگر طرفدن ايسه اينسانلاري معنوي اوجاليغا سسله يير. 

  کيشيلرده قان اولسون، 

  ديل اولسون، ايمان اولسون. 

  آنا ديل آدي گلدي، 

  جان اونا قوربان اولسون.  

   

ساوالان گونئی آذربايجان پوئزيياسيندا ايجتيماعي-سياسي ليريکانين ان گؤرکملي نوماينلريندن بيريدير.آذربايجان خالق شاعيري سولئيمان روستمين  " ياشين عوضينه "  شعرينه جاواب اولاراق: 

  ندنسه بو سسدن آدام هئچ دويمور، 

  گلديکجه ياييلير اوره يه، جانا. 

  آنجاق کي، حيف اولا سؤز آچماغيما، 

  قم ايله کدردن باشقا سؤزوم يوخ. 

  يانيرام کئچميشدن چوخ بو چاغيما. 

  سانکي گؤزلريمه باتير ايستي اوخ. 

  آخي من دانيشيم قميمدن يئنه، 

  دئييرم ائليم-اوبام تالانماقدادير؟!  

  ساوالان شعري نين تاثير گوجو اونون ساده ليگينده دير. او، ان چوخ فولکلور ديلي و موتيولري اوزرينده يازير و اونون شعري نين معنا يوکو خالقدان قيدالانير، نفس آلير.  

  ساوالانين اولدوقجا حيکمتاميز،  نصيحتاميز اثرلري واردير.  " هدر اولماز "  قزه لينده شاعير اينسانلاري يوکسک معنوي کئيفيتلره، وطنپرورلييه، دوغما ديليني سئومه يه، ائلين  آرخاسييلا گئتمه يه سفربر ائدير، قزل عنعنه سيني داعوام ائتديرير: 

   

  سؤز هوممتي اولسا کيشي عؤمرو هدر اولماز، 

  هوممتسيزين هئچ يئرده سؤزونده کسر اولماز. 

  سن ايسته ميش اولسان کي، ائل ايچره اولا قدرين، 

  سي ائت ائلين اوغروندا کي، بوندان ضرر اولماز. 

  سن يوردونا يان، يان ائوينه، يانمالي واختدير، 

  دوغما ديليوه يانسين اگر بيثمر اولماز. 

  باخ گؤر سني دونيادا تانيرلار بو ديل ايله، 

  ديل اولماسا، وارليقدا بوتونلوک قدر اولماز. 

  سن توت ائليني، تاپ اؤزونو، بيل ياشا دوشگون. 

  هر ايش گؤره سن، بيل کي، بدرسيز اثر اولماز. 

  سن ائي ساوالان، ياتميشدينسا آييل ايندي، 

  قفلت يوخوسوندا ياشايان بختور اولماز. 

 

  ساوالان شعري بزن قهرماني بير رنگ آلير، ايلک سؤزوندن سون ميصراعسينا قدر واحيد اينتوناسييادا، ريتمده ياشايير، هر شئي مضمون باغلانغيجي، دوشونجه لر،تاريخيميز و موباريزه يولوموز، بشري معنا و ماهيتيميز ايفاده ايمکانلاري، ييغجام، اوبرازلي دئييملر، سرراست، توتارلي، تشبه لر، هر شئي بورادا حيسه ، هيجانا بورونور، خالقين و شاعيرين اؤزونون باغريندان قوپان نيدايا چئوريلير.مسلن: 

    

  ال-قول يئرينه بنده وورولدوق ديليميزدن. 

  لال اول دئديلر، بيلمه ديک هئچ بيز بو نه سؤزدور، 

  سس چيخمادي بير باشلي اولان عاغليميزدان. 

  مين حيله يه آلدانا اؤزون باشلي بيلنلر، 

  پوست آلدي، مقام آلدي، اوساندي ائليميزدن. 

  چون ساتدي ائلين، دوغما ديلين، اولدو شرفسيز، 

  ظولمون چوخو اولموش، بيزه اؤز عرضه ليميزدن.   

   

   بو ميصراعلار بيزي چوخ پريشان ائتسه ده، بير حاقيقتدير. بو شعرده ساوالان خالقي معنوي جهتدن محو ائتمک ايسته ين دوشمن  قوووه لري ايفشا ائتسه ده،بزن اوميدسيزلييه قاپيلير، خالقين اؤز ائليندن، اؤز ديليندن هئچ واخت آيريلماياجاغي اوميديله شعري تاماملايير.  

  ساوالانين يازديغي باياتيلاردا نوواتورلوق اؤزونو قاباريق شکيلده گؤسترير و موعاصير شعريميزده بديعي يئنيليگين موختليف فورمالاريندان بيريني تشکيل ائدير. اونون باياتيلاري خالق ادبياتيندان مايالانماقلا ياناشي، اؤز اوخوجوسونا آنا ديليني عزيز توتماغي، يوکسک معنوي کئيفيتلره، ياشاديغي تورپاغي، وطنيني گؤز ببگي سئومگي، تؤوسييه ائدير.    

  موغانا، ميليمه دئييم؟ 

  اؤلکه مه، ائليمه دئييم؟ 

  آنا ديل آدلي بير شئي وار، 

  جان قوربان ديليمه دئييم. 

   

  فيروزه اوزوک قاشي 

  گؤز داشدير، اوزوک قاشي. 

  کيشيده غيرت اولسا، 

  آلماز قوهوم-قارداشي.   

   

ساوالانين شعر و پوئمالاريندا مجازلارين چوخلوغو، زنگينليگي اونون خالق روحونا، نه قدر باغلي اولدوغونون، شیفاهي خالق ادبياتيندان يوکسک صنعتکارليقلا بحرلنديگي نين تظاهورودور. شاعير يوکسک بديعي-پوئتيک فيکرين ان ييغجام ايفاده فورماسي اولان باياتيلاري دا اصل صنعتکار مهارتيله قلمه آلميشدير. 

ساوالان سويداشلاريني علم و معاريفي اؤيرنمه يه، ائلين-اولوسون، آنا ديلي نين قدريني بيلمه يه، ائل اوچون جان يانديرماغا، خالقين ايشينه فايدالي، گرکلي اولماغا سسله يير. او، اينسانين حياتدا موطلق معنادا اؤزونو تاپماسي نين، دوغرو-دوزگون ياشاماسي نين اونون گله جک يولونو موعينلشديرمه سينده حللئديجي عاميله چئوريله جگيني بيان ائدير. 

   

  سن يوردووا يان، يان ائويوه، يانمالي واختدير. 

  دوغما ديليوه يانسان اگر، بيثمر اولماز. 

  توت ائليني، تاپ اؤزونو، سن ياشا دوشگون، 

  هر ايش گؤره سن، بيل کي، بدرسيز اثر اولماز.  

   

  بوتون بونلار شاعيرين شخصي دويغولاري ايله باغلي شکيلده عوموميلشديريلديگيندن، تبيي و اينانديريجي گؤرونور.  ساوالان شعري کؤکو اعتيباريله شوبهه سيز کي، اردبيل ادبي مکتبي هاواسيندا کؤکله نيب.

لاکين ساوالانين کؤنول روبابي عيني زاماندا حبيبي، م.فوضولي،س.ع.شيرواني،م.ع.صابير،م.موشفيق،ع.واحد،س.روستم پوئزيياسيندان دا ايلهام آليب، تاثيرله نيب.

 شاعيرين بديعي ايرسيني بوتونلوکله نظردن کئچيررکن آدلاريني سادالاديغيميز شاعيرلرين تاثيري اؤزونو آچيق آيدين گؤسترير. 

  ساوالان گونئی آذربايجان شعري نين ايجتيماي فيکير چرچيوه سيني گئنيشلنديرمکله، خالق حياتيني، عادت-عنعنه لريني، معنوي احتيياجلاريني قلمه آليب. مثله بوندادير کي، شاعيرين قلمي دايم خالق چئشمه سيندن سو ايچه رک، خالق عادت-عنعنه لريني، آرزو ويستکلريني، آمال و ايدئاللاريني ترننوم ائدير. شاعيرين اثرلري او قدر معنالي، تاثيرلي،و قدر اوريژينالدير کي، اونلاري آنجاق بؤيوک ايستعداد صاحيبلري يارادا بيلرلر. 

  ادبيات: 

1.Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi.II cild, XX əsr .Bakı,“Qanun”,2013.

2.Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası. IVcild. Bakı,“Elm”,1994

3.Sabir Əmirov. Cənibi Azrbaycanda milli-demokratik ədəbiyyat. 1941-1990-cı illər. Bakı“Elm”,2000.

4. Əliağa Vahid .Qəzəllər, Tehran,İSBN,1999(1378).

5. Vüqar Əhməd. Cənubi Azərbaycan poeziyası. Bakı,MBM,2014

6.Vüqar Əhməd Anam mənim. Tehran,İSBN,2008.

7.Savalan Apardı sellər Saranı. İstanbul, “Kültür bakanlığı”,1987.

8. Savalan. Apardı sellər Saranı. Tehran, 1359(1980).

 9. M.Füzuli “Hədiqətüs-şüəda”Qum,1995(1374).