حکایه
عزیز آغا ائلسئور
ƏZİZ AĞA ELSEVƏR
قیامته قالمایان قصاص
QIYANƏTƏ QALMAYAN QISAS
«بوتون یوللار قاراباغا آپاریر!..»
شهر سرنیشین آوتوبوسلارینین بلدچی ائکرانلارین‌دا دقتیمیزی چکن و بیزی ایچری‌دن سیلکه‌له‌ین یازی.
بدیرلنمیش آیین گوموشو ایشیغین‌دان توتا-توتا داغ جیغیری ایله ایکی نفر ایرلیلییردی. ایکی‌سی ده بو یئرلره یاخشی بلد ایدی. اوشاق واختی موروق ییغماق اوچون جیغیرلاری آیاقلارینا دولاییب داغین دؤشونه او قدر قالخمیش‌دیلار کی، هر یال، هر یاماج دا اونلارا دوغما اولموش‌دو. قنیرسیز طبیعت لال سوکوتو ایله اونلارا چوخ شئیی باشا سالیر، هر قایا، هر داش سانکی بیر کیتاب اولوب، یادداشلارین‌دا اوخونوردو. باخ، اوزاق‌دان قارا، قورخونج کؤلگه کیمی گؤرونن شیش قایادان او یانا دار جیغیر کند یولونا قوووشوردو. اوجا، یامیاشیل آغاجلار سئیرکلشیر، آچیق‌لیق مئشنین اللرین‌دن توتوب دره بویو اوزانیردی. درنین قاشین‌دان چینقیل‌لی، هله ده آسفالتلانمامیش یول کئچیردی. گئدیش-گلیش اولمادیغی اوچون، گؤرونور، بیر آز دا باخیم‌سیز قالمیش‌دی. یاشایانی، ایشیق یان‌دیرانی اولمادیغی اوچون کند خارابالیغی خاتیرلادیر، اوچولوب-داغیلمیش دیوارلار خوف قاریشیق نیسگیل یارادیردی. بو دم‌ده اینسانین ایچینی یان‌دیران، ساکیتلش‌دیر‌ن بیر صاحب‌سیز ایت هورمه‌سینه، قورد اولاماسینا او قدر احتیاج وار ایدی کی، او آغرینی سؤزله ایفاده ائتمک هئچ ده آسان دئییل‌دی. ائله بیل گؤی قوببه‌سین‌دن ائنمیش، یئر آیاقلار آلتین‌دان قاچمیش‌دی. سانکی دونیانین آخیری ایدی، داها اومید تومورجوقلاری چیچکله‌مه‌یه‌جک‌دی. او چیچکلرین زریف یاناقلارینا بیر ده هئچ واخت شئه قونمایاجاق، گونش قیزیلی ذرره‌لری ایله او داملالاردا یویونوب سیغاللانمایاجاق‌دی.
یاماجدان کند خارابالیقلاری ایله آیدین گؤرونوردو. آی ایشیغی ائله بیل اوزون ایللرین حسرت‌لیلرینی تانیییب، حسرتینه گوزگو توتموش‌دو. درنین ساغ یاخاسینا دوزولوب دوزنلییه ساری اوزانان کند سانکی اوووجون ایچینه سیغمیش‌دی. ویرانه قالمیش ائولر دردلی قوجالار کیمی بوزوشوب یوماغا دؤنموش‌دولر. دردلری آچیلیب اریش-آرغاج اولسای‌دی، بلکه ده دانیشماق‌دان یورولمازدیلار. باشلارینا نئجه یاغیش، دولو تؤکدویونو، قار الندیینی، اوزلرینه ایریشه-ایریشه یادلارین نئجه تنه ووردوغونو، دیمیش مئیوه‌لرینی اونو دره‌سی صاحبلرینی بوداغین‌دا گؤزله‌یه-گؤزله‌یه ساخلایان آغاجلارین حسرتین‌دن، گؤز یاشلارین‌دان دانیشاجاق‌دیلار. هر بیری کدرلی بیر داستان، دونیا بوی‌دا بیر درد ایدی. ساکینلری دیدرگین دوشموش کند او دردلری اوریینه نئجه ییغیب، نئجه سیغیب ساخلاییردی، اونو بیر الله بیلیر، بیر ده اؤزو. درد بؤیوک ایدی. درد بیتیب توکنن دئییل‌دی کی؟! مورادین یادیندای‌دی، بؤیوک قارداشی سردار، هئچ نه اولمامیش کیمی حیاط‌ده اویناییردی. بؤیوک دئین‌ده، اوندان ۳-۴ یاش همین بؤیوک اولاردی. آد گونونو تزه‌جه کئچیرمیش‌دیلر. اون اوچ یاشا آدلادیغی هئچ بیر آی دئییل‌دی. بیردن آتاسی هیه‌جانلا اوجادان: « سردار، اوغلوم، یئره اوزان! سردار، یئره اوزان... یئره!»- دئییب، بؤیوک قارداشینا ساری گؤتورول‌دو. اونو قوجاقلاییب، اوزو اوسته یئره اوزان‌دی. اولجه گوج‌لو مرمی ویییلتی‌سی، سونرا دهشت‌لی پارتلاییش بیر-بیرینه قاریشیب حیط‌ده چوخ قورخونج منزره یارات‌دی. تورپاق اوووج-اوووج اووولوب قلپه‌لرله اطرافا چیرپیل‌دی. ائله بیل کی، توت یارپاقلارینی کیم‌سه یولوب قوجاق-قوجاق یئره تؤک‌دو. آناسی تلاش، هیجان ایچری‌سین‌ده حیطه قاچ‌دی. « واخسئی!.. وای، باشیمیزا گلنلر!..» سؤیله‌ییب اوز-گؤزونو جیرماقلادی. دیزی اوسته یئره چؤکوب اوووج-اوووج باشینا توز-تورپاق تؤک‌دو، صیفتینی، سینه‌سینی یومروقلادی. آجی-آجی اینیل‌ده‌دی، گؤز یاشی تؤک‌دو. « اللهیم نی‌دی، نی‌دی بیزیم گوناهیمیز؟!..»-قیشقیرا-قیشقیرا یئرده اوزانیب قان ایچین‌ده چابالایان آتاسینین دؤوره‌سینه دولان‌دی. آناسی اؤزونو ایتیرمیش‌دی، هیجان‌دان بیلمیردی نئیله‌سین. گاه برک‌دن قیشقیریر، گاه ایچین‌ده اینیلدییر، گاه دا اللرینی قوشالاییب باشینی قاپازلاییردی.
آتاسی سینسیله قارداشینی قورودو. یاخین‌دا پارتلایان مرمینین قلپه‌لری ائنلی کوریینه، بؤیرونه دولموش‌دو. پالتاری جیریلمیش، بوسبوتون قانا بولاشمیش‌دی. قارداشینا ایسه هئچ نه اولمامیش‌دی. آتاسی ائله بیل کی، اؤمرونو قارداشی سردارا وئرمیش‌دی. سول الیله هله ده سرداری برک-برک سینه‌سینه سیخیردی. سانکی ندن‌سه احتیاط ائدیر، ندن‌سه چکینیردی. هئیی-حرکتی قالمادیغین‌دان ترپنه بیلمیر، بلکه ده سون کره اوغلونو قوجاقلاییرمیش کیمی بوراخماق، بوراخماق ایسته‌میردی. اونون ایگینی، قوخوسونو جیرلرینه چکیب اؤزویله آپارماق، اؤزویله یاشاتماق ایستییردی.
آتاسی چیچک آنانین علین‌دن توتوب گوجله دانیشیردی. آغزین‌دان گلن قان چنه‌سین‌ده توپلانیب، دامجی-دامجی یئره تؤکولوردو. گؤزون‌ده یاش گیله‌لنیر، نفه‌سی آغیر-آغیر گئدیب گلیردی.
-گئدیرم، آن...نامم گگل...لینی... گؤرونور، منیمکی ده بورا قدرمیش... اوشاق...لار سنه امانت. چالیش اونلارا آتاسیزلیغی هیسس ائتدیرمه. اوون…للاری قلبی سس...سینیق دا بؤ-اؤیوتمه. اوجاغیمیز بو-اوش ققا-آلماسین، نه اولورسا اوو-للسون، هئچ واخت، هئچ واخت دا آا-آتیب گئتمیین. او، دده- بابا یوردوموزدور. یورد بوش قالان‌دا دوشمنلر آیاق آچار اوستوموزه. یوردسوز اولانین خوشبخت‌لیگی اولماز. یورد سئوگی‌سی تانری سئوگی‌سی‌دیر. او سئوگینی اوریینیزدن چیخارتمایین. او سئوگی اوریینیزده واا-آرسا، ایشیغینیز دا گله‌جک، هئچ واخت دا سؤؤن-نم‌یه‌جک. من همیشه یانینیزدا اولاجام، نفسینیزی، وارلیغینیزی دد-آایم هیسس ائد‌جه‌یه‌م. سیز اوو-ججا، قورورلو اولان‌دا من ده سیزینله اوجالاجاغام. ببی-ایلین کی، آغلاییب-سیتقاسانیز ممه-انی ده اینجیتمیش اولاجاقسینیز!..
آتاسی بو سون سؤزلرینی قیرا-قیرا، اوزوله-اوزوله دئدی. چیچک آنانین اللرینی بوراخماق ایسته‌میردی. ائله بیل کی، بو دونیایلا او دونیا آراسین‌دا بیر کؤرپوده ایلیشیب قالمیش‌دی. چیرپینیردی، اللهین وئردیی عؤمورله ویدالاشماق ایسته‌میردی. بیر آز دا، بیر آز دا یاشاماق ایستییردی. سون کره، سون کره گوجونو توپلاییب آنانین اللرینی برک-برک سیخ‌دی. گؤزلرینین ایچینه، سونرا دا نهایت‌سیز گؤیلره باخیب سانکی بیر قوش کیمی اوچوب گئت‌دی. آناسی اؤزونو ساخلایا بیلمه‌دی، بیر آز دا هؤوللنیب باییل‌دی. پارتلاییش سسینه، آناسینین فریادینا حیطه آخیشان قونشولار آناسینی ائوه آپاردیلار، آتاسینی او گون دفن ائتدیلر. مورادین ایچین‌ده او گون‌دن سانکی بیر دویغو قیریلیب قال‌دی. آتاسیزلیق دویغوسو. ایلاهی، بو نه دویغو ایمیش، او گون‌دن سونرا هارا گئت‌دی‌سه، او دویغودان آیریلا بیلمه‌دی. اؤزو آتا اولسا دا، آنجاق ایچین‌ده او ایستک، او سئوگی هله اؤلممیش‌دی، یاشاییردی، زرره قدر ده اولسا، آزالمامیش‌دی.
ائولرین اوچوق-سؤکوک دیوارلاری صاحب‌سیز قالمیش یوردون باشداشی کیمی سویوق-سویوق تورپاق‌دان بویلانیردی. سینیق-سالخاق پنجره‌لرین قیریلمیش آینالارینین گؤزونه صاحبینین یوللارینا باخماق‌دان تور گلمیش‌دی. ائولرین آراسین‌داکی هاسارلار ایتمیش، کول-کوس جیغیرلاری سوپوروب باسمیش‌دی. آی ایشیغین‌دا اوزون ایللرین یادداش قیریق‌لیغینا، خاطره توزونه بورونوب دوغمالیق، اؤزل‌لیک آختارماق گونون گونورتا چاغی اوت تایاسین‌دا اینه آختارماق قدر چوخ چتینلشمیش‌دی. تک-تک قالان آغاجلار بیر عنوان پارچاسیی‌دی. دوشمنین آغلینا گلمیردی، گلسی‌دی اونلاری دا قیریب چاتاردی. باخ، بو تاوات خالانین چینار آغاجی ایدی. اوغلو ائلشنین توی گونو اکدیی آغاج. بو یاستی-یاپالاق انجیر آغاجلاری ایسه موسا کیشینین ایدی. یاخاسین‌دان بال دامان آغ، شیپشیرین انجیرلر گتیرردی. احسانات اکمیش‌دی موسا کیشی. نف‌سین‌دن کئجنه درمه دئمزدی، اوتان‌سالار دا، اؤزو دریب پای گؤندرردی. بو دا موختارین یوردو ایدی. ایت موختارین! اصلینه باخ‌سان، پیس آدام دئییل‌دی موختار. آنجاق نیه بو آدی اونا وئرمیش‌دیلر، کیم وئرمیش‌دی، خاتیرلایا بیلمیردیلر. بلکه، ایش یئرینه گؤره ایدی، یقین کی؟! اوندا بو هشیم کیشینین، او بیری‌سی روسته‌م دایینین، باخ... باخ، بو دا بیزیم، بیزیم اولمالیی‌دی- دئدی موراد. توت آغاجینین آلتین‌داکی قوشا سال داشلار دا یئریندی‌دی. بیر آز قارالمیش، بیر آز دا اوستلری مامیرلامیش‌دی. خاتیرلادی موراد، وضعیت پیس ایدی. کیشیلر اوو توفنگیله ده اولسا، آخشاملار یاتمیر، کن‌دی قورویوردولار. آتاسی سحر یورغون گلمیش‌دی. یوخوسوزلوق‌دان گؤزلرینین آلتی شیشمیش، ببکلرینه سانکی قان چیلنمیش‌دی. ائیوان‌دا آچیلمیش سوفره‌ده بیر تیکه چؤرک یئییب، حیطه دوشه‌رک سال داشین اوستون‌ده ایلشمیش‌دی. آجی-آجی سیقارئت توستولدیردی. گؤزلری یول چکیر، «گؤره‌سن، بو ایشلرین آخیری نئجه اولاجاق؟!»
–دئیه اؤز-اؤزونه دوشونوردو. ائرمنیلرین حاقی-سایی ایتیرمه‌سی، قودوز ایت کیمی قودورماسی، قان-قان دئمه‌سی اونا یامان یئر ائلمیش‌دی. اونلاری قورومالی اولانلارین تمیز ائرمنی تسسوبکئش‌لیگی ایسه بوسبوتون اینامینی سارسیتمیش‌دی. سیقارئت چکیردی، آنجاق توستولنن سیقارئت یوخ، سانکی ایچین‌ده‌کی دیل آچیب دانیشان دردی، آغری-آجیسیی‌دی. حیات یولداشی چیچیین گتیردیی ککوتولو، قایماق‌لی چایی دا او بیری سال داشین اوستون‌ده سویویور، یادینا دوشموردو. ائرمنیلر سون گونلر یامان قاباغا گئتمیش‌دیلر. قراد قورغولارین‌دان دا آتیردیلار. آرخالی کؤپکلر اولدوزا هوررلر. آیدین مسلی‌دی کی، بؤیوک اویونون ایچینه دوشموش‌دولر. «ساریقولاقلار» او سلاحلاری ائرمنیلره بیله-بیله وئرمیش‌دیلر.
موراد تئز-تئز خاطره‌لر ایچین‌دن سییریلیب چیخیر، ویرانه‌لیک ایچین‌ده چیرپینان کندلرینین آغری-آجی‌سینا باش قویوب بیر دویونجا آغلاماق ایستییردی. اورک پارچالایان او ایدی کی، کندین تکجه آدی قالمیش‌دی. مئیوه آغاجلاری بودانمادیغین‌دان، قایغی گؤرمدیین‌دن وهشیلشمیش، حیط-باجانی سوپوروب باسمیش کول-کوسلوق ایچین‌ده ایتیب-باتمیش‌دی. یای اولسای‌دی، ایلانین-چایانین علین‌دن بو یئرلردن کئچمک، بلکه ده، چتین اولاردی. یاخشی کی، هاوالار سرینلمیش، اوزو پاییزا دوغرو گئدیردی. یارپاقلارین یاناغینا ساری-ساری زر دوشوردو. گئجنین آیازی سحرین شئهینه دؤنوب، سانکی حسرت آغری‌سی، گؤز یاشی کیمی یارپاقلارین، اوتلارین یاناغینا دوزولوردو. اوللر گونش اوفوق‌دن بویلانیب سحرین یوخولو گؤزلرینی آچان‌دا بو یئرلر ائله بیل کی، جننت کیمی قوخویاردی. مورادین آناسی اونو یاتاق‌دان قالدیریب حیط-باجانی دولاشماغی، سحرین شئه‌لی هاواسین‌دان بیر دویونجا اودماغی تاپشیراردی. شیرین یوخودان دورماق، ایستی یاتاق‌دان قالخماق موراد اوچون عذاب اولسا دا، آناسینین اوزون‌دن اؤپمه‌سین‌دن، مئهریبان، ایستی باخیشلارین‌دان ازیلیب دوراردی. گئجه‌لر ایلبیزلر، گوندوزلر قومرولار، بولبوللر اؤتردی. اؤز دیللری ایله نیی‌سه اوخویاردیلار. شئه‌لی اوتلارین ایچین‌ده آیاقیالین باغی دولانیر، آغاجلارین گؤوده‌لرینی اوخشاییر، حتی هر یارپاغین، هر اوتون دوروشوغونو، گؤرونوشونو یادداشینا یازیردی. هئیبه‌سینی چینینه آتیب، آرابیر اوجادان: « هئی!.. هئیی!..»-دئیه-دئیه علین‌ده‌کی چوماغییلا مال-قارانی اؤروشه آپاران موروت دایینی سالاملایار، داروازانی آچیب « آلاگؤز» اینکلرینی، آدینا « سلیم» دئدیی دانالارینی ناخیرا قوشان آناسینا کؤمک ائدردی. سلیم اونونلا بیرینجی صینیفه گئدیردی. چوخ دانیشیر، ائله هئی یئرین‌ده قیمیلدانیر، قایناییردی. معلم ده اونا هئی « سلیم، دایان!..» ، « سلیم، دور!..» –دئییردی. موراد دا سلیمین آجیغینا دانالارینا اونون آدینی وئرمیش‌دی. لاپ یاخشی دا ائلمیش، هله بیر آز دا جیرناتماق اوچون اونون اؤزونه ده دئمیش‌دی. او دا، ائل‌مه تنبل‌لیک، آجیغا دوشوب قویونلارین‌دان بیرینه مورادین آدینی قویموش‌دو. سونرا سلیم ده دوزلمیش‌دی، مورادلا لاپ یاخین دوست اولموش‌دو. دین‌دیرمه‌سن، هئچ سسی ده چیخمازدی سلیمین. هله معلم ده تججوبلنر، « سلیم، آدینا دیلیم او قدر اؤیرشیب کی، آدینی دئمه‌ین‌ده اؤزوم ده داریخیرام، سیخیلیرام، بالا!...»- دئیردی معلم.
وضعیت گرگینلشمیش‌دی. کند بوسبوتون آرخاسیز، کؤمک‌سیز قالمیش‌دی. قانا سوسامیش ائرمنیلر هر گون بیر ائو، بیر تیکی‌لی داغیدیردیلار. او گون مورادگیلین صینیفلرین‌ده‌کی سوناگیلین ائوی داغیدیلمیش، یاورگیلین عائله‌سی اوچورولموش ائوین آلتین‌دا قالمیش‌دی. صینیفلرین‌ده‌کی باهادورون یئری بوش قالمیش‌دی. آتاسی کند سووئتینین صدری ایدی. ائرمنیلرین یاندیردیغی ائوده عائله قاتیشیق هامی‌سی یانیب کول اولموش‌دولار.
مورادین آناسی اونون اوزون‌دن اؤپوب، « سحرین هاواسی جننت هاواسی‌دیر، اینسانین اؤمرونو اوزادیر!...» –دئین‌ده، موراد دوداقلارینی بوزوب، سیفتینی کال آلچا یئمیش اوشاقلار کیمی تورشودوب هیرسله، هیککیله : « بس سوناگیلین، یاورگیلین، باهادورگیلین اؤمرو نیه اوزانمادی، آنا؟!..»- دئیه سوروشاردی. چیچکلردن ده گؤزل چیچک آنا توتولار، بوغولار، دانیشا بیلمزدی. هان‌دان-هانا اؤزونه گلیب : « بو آیری شئی‌دیر، اوغول! دئمه‌لی، دانیشمالی درد دئییل. هله سن اوشاق‌سان، اوریین بو آغری -آجییا دؤزمز، چیینلرین بو درده تابلاماز. اونسوز دا، من دئسه‌م ده، آنلامایاجاق‌سان، هله اوشاق‌سان، آنجاق واخت گله‌جک، هر شئیی، هر شئیی اؤزون باشا دوشه‌جک‌سن!..»- دئیردی چیچک آنا. آنا حاق‌لی ایدی. او یاش‌دا مورادگیل هله اوشاق ایدی. چوخ شئیی آنلامیردیلار. آنجاق سونانین، یاورین، باهادورون بوش قالمیش ایستولونون اوستونه آغلایا-آغلایا، سیزلایا-سیزلایا تر چیچکلر دوزن‌ده دونیا بوتون دردلری ایله باشلارینا دولاناردی. اوشاق اولسالار دا، هر گون مکتبه بیر درد گتیریب، بیر آغری آپاریردیلار. دردله، آغری-آجییلا قول-بویون یاشاییردیلار. درد ان بؤیوک مکتبدیر، دئییردیلر. مورادگیل هر گون، اوشاق اولسالار دا، او درد مکتبینی کئچیردیلر. دردله بؤیویور، دردله نفس آلیردیلار.
مورادلا گلن صمد ده حرب‌چی ایدی. او دا بو کندده دوغولموش‌دو. آنجاق سوسور، سوسوردو. بورا آرتیق اونون اوچون سؤزون بیتدیی یئر ایدی. دوشمنلر مورادین آتاسینین اؤلدورولمه‌سین‌دن بیر هفته سونرا اونلارین دا عائله‌سینی محو ائتمیش‌دیلر. او، همین گون قونشو کن‌ده، خاور ننسیگیله گئتمیش‌دی. گئج اولدوغون‌دان ننه‌سی ساخلامیش، صاباح گئدرسن دئمیش‌دی. ائوده ده بونو بیلدیکلرین‌دن ناراحات دا دئییل‌دیلر. صاباح گلن‌ده ایسه علی اوزون‌ده قالمیش‌دی. ائرمنیلر کؤنول‌لو فعاللاری ایزلییر، بیر-بیر آرادان گؤتوروردولر. صمدین آتاسی دا فعاللاردان ایدی. ائولرینی نئجه پارتلاتمیش‌دیلارسا، ائودن بیر دنه ده اله کئچمه‌لی شئی چیخمامیش‌دی. یئددی نفرلیک عائله‌دن آلتی‌سی محو اولموش‌دو. گؤرونور، صمدین قیسمتینه هله یاشاماق، حرب‌چی اولماق و بو قصاصی آلماق یازیلمیش‌دی.
گوندوزو کدرلی، گئجه‌سی اویغوسوز، ویرانه کنددن سو آنباری چوخ اوزاق دئییل‌دی. بیرباشا گئتمک اولمازدی. بو یولا چوخ جدی نظارت اولونوردو. ائرمنیلر اوچ یئرده یوخلاما-نظارت منطقه‌سی قویموش‌دولار. بیر آز چتین، اوزاق دوش‌سه ده مئشنین ایچی ایله گئتملی‌دیلر. هر ایکی‌سی ائرمنی دیلینی یاخشی بیلیر، هله اوشاق‌لیق‌دان لهجه‌سینه قدر گؤتورموش‌دولر. کندین او باشین‌دا ائرمنیلر اولوردو. اوشاقلاری دا بیر مکتبه گئدیر، بیر یئرده اویناییردی. آنجاق ائله بیل بیردن-بیره کن‌ده بلا گل‌دی. اوزلری دؤن‌دو ائرمنیلرین، قاباقجادان نیی‌سه بیلیرلرمیش کیمی، اون بئش‌دن چوخ ائرمنی عائله‌لرینی باشقا یئره کؤچوروب، ائولرینه ده گئجیکن اود ووردولار. گوناهی یازیق گوناه‌سیزلارین اوستونه ییخ‌دیلار. بو، لاپ «یوخاری‌دان» آتیلمیش چامور ایدی، «ساریقولاقلار»این الیله حیاتا کئچیریلمیش‌دی. ائله بیل کینو چکیر، اینسانلارین آغری-آجیسییلا اویناییر، دونیا نه رنگ‌ده‌دیر، بیلمک ایستییردیلر. دونن چؤرک کسنلر، بوگون دوشمن کسیلیردیلر.
چوخ دایانمادیلار. داها دایانمالی کیملری، گؤزله‌مه‌لی نلری وار ایدی کی؟! تکجه اؤت‌نلردن قالما اویالانمیش خاطره‌لری وار ایدی کی، اونلاری دا سینه‌لرینه سیخیب پاییز گئجه‌سینین چیسکینینه بورونه-بورونه چانتالارتینی چیینلرینه آتیب: « های‌دی!.. گئتدیک!.. یول‌چو یول‌دا گرک!..»- دئدیلر. مئشه‌یه گیردیلر. مئشه قارانلیق، واهیمه‌لی گؤرونوردو. کولک بوداقلاری ییرغالاییر، سارالمیش یارپاقلار قوجاق-قوجاق تؤکولوردو. آیاقلار آلتین‌دا اوینایان، خیشیل‌دایان خزللر گئجنین شئهینه بورونوب سویوقلوق و قریبه، مو‌ممالی بیر اووقات یارادیردی. ایرلیلدیکجه مئشه بیتیب توکنمیر، آغاج-آغاج، کول-کول بیر-بیرینین اللرین‌دن توتوب اوزانیردی. گاه دره‌یه ائنیر، آغ، کؤپوک‌لو سولاری شیریل‌دایان نانه‌لی، یارپیزلی بولاقلارین باشین‌دا بیر هووور دایانیر، نفس آلیر، اللری دون‌دوران سولاری اوووجلاییب ایچیر، اوز-گؤزونه، بویون-بوغازینا اللرینی سورتوب یوخوسوزلوغو، ناراحات‌لیغی اونوتدوروردولار. گاه مئشه‌یه دومان گلیر، گاه دا کولکلر آغزین‌دا سییریلیب گئدیردی. آرابیر اوزاق‌دا ایلدیریم چاخیر، گؤی گورولداییردی. دلیسوو شیمشیین آغاج کؤکلرینه بنزه‌ین اللری سمانین یاخاسین‌دا اوزاندیقجا آنی‌دن گوج‌لو ایشیق پارلاییر، مئشه‌لیک مرمی قورخوسون‌دان سنگره سیغینان عسگرلر کیمی گؤرونوردو. مورادگیل یاخشی اؤیرنمیش‌دیلر، بیلیردیلر کی، اورتا یوخلاما- نظارت منطقه‌سی هلقنین او قدر ده گوج‌لو اولمایان ضعیف نقطه‌سی‌دیر. پوست دییشمه زامانی ایگیرمی-ایگیرمی بئش دقیقه یولا نظارت زیفلییر، بلکه ده، هارداسا ایتیردی. بو واختین بیرجه دقیقه‌سی بس ایدی کی، مورادگیل یولون او اوزونه اؤته بیل‌سینلر. هله واختا وار ایدی. چانتالارینی یئره قویوب نفسلرینی دردیلر. صمد چانتاسین‌دان بیر تیکه چؤرک گؤتوروب بؤله‌رک مورادا دا وئردی. چؤرک ائله شیرین گل‌دی کی، ائله بیل هئچ بئله دادلی چؤرک یئممیش‌دیلر. آخی وطن چؤریی ایدی. گؤتورودوکلری بولاق سویون‌دان دا بیر-ایکی قورتوم ایچدیلر. مورادگیل یوخلاما-نظارت منطقه‌سین‌دن بیر آز آرالی ایدیلر. سحره دوغرو هاوا سویودوغون‌دان ایکی نظارت‌چی-علی سلاح‌لی عسگر اوجاق چاتیب اطرافینا آتیلمیش داشین اوستون‌ده اوتورموش‌دولار. اؤز دیللرین‌ده نیی‌سه اویودوب تؤکوردولر. صمد هؤوسه‌له‌سینی باسا بیلمه‌دی: « بلکه، واختی ایتیرمه‌دن آرادان گؤتورک!..»-دئدی. موراد اعتراض ائتدی. « یووخ، دوشمنی آییلتما، سس-کوی دوشر. پلانیمیز دا پوزولار...»- پیچیل‌دادی. کول-کوسون بؤیرونه قیسیلا-قیسیلا ائرمنیلرین صحبتینین ماراغی ایله سسین ائشی‌دیله بیلجیی مسافه‌یه قدر یاخینلاش‌دی.
-آرا، آخبئر، گؤزونو دؤرد آچ. بو تورکلر کی، وار هاا... لازیم گلن‌ده لاپ ایننین ده گؤزون‌دن کئچیب گلیرلر. کؤپی اوشاغی قورخو نه اولدوغونو دا بیلمیرلر.
-بس دئییردین، آی آکوپ، اونلارین ایچین‌ده ده بیزیم آدام وار، هه؟! بس اوندا ندن قورخورسان؟ باجین اوشاقلاری دئییل؟! نئجه اولسا، داییلارینی کی، آتمایاجاقلار. لازیم اولسا، لاپ دیشلرینی قوردالاسالار دا خبریمیز اولاجاق.
-ائل‌دیر، آی آخبئر! ساغ اولسونلار، باجیم کارینا اونلاری یاخشی تربییه ائدیب. آتاسینین بویونو یئره سوخوم، او بؤیوکلوک‌ده وظیفنی اونا اعتبار ائدیبلر، هئچ اوشاقلارینین تربییه‌سین‌دن خبری اولوب؟! اونونکی آنجاق اوغورلاماق، ایچمک، بیر ده قادینلارلا کئف چکمک‌دیر. کارینا دا اونون یاخشی جانینی آلیب، سوروجوسویله او سؤز... آرا، سوروجوسو ده بیزلردن‌دی. آدی هووانئس اولوب، دییشدیریب ائل‌ییبلر هیدایت. اوشاق واختی توغدا بؤیویوب. تورکلرین ایچین‌ده. اونلارین موردار دیلینی ائله اؤیرنیب، دانیشان‌دا هئچ دئمزسن بو ائرمنی‌دیر. بیر آز دا گؤزل‌دی، شکیل‌لی‌دی کؤپی اوغلو. بیزیم کیمی بوینو یوغون، کون‌ده سیفت دئییل. نه بیلمک اولار، آناسی دا بلکه... هه، تورکلرین آراسین‌دا یاشاییبلار آخی؟! آرا، بو تورک کیشیلرینین ده بیر بوش داماری وار. بیزیم آخچیلری گؤرن کیمی اریییب گئدیرلر. من دئییرم، هئچ محاربه ده ائل‌مه‌یه دیمزدی. بیر سورو آخچیلریمیزله اونلاری ایپ کیمی اییریب بارماغیمیزا دولایاردیق. کارینا کیمی!.. کارینا دا آناسینا اوخشاییب. کؤپک قیزی حقیقتن گؤزل‌دیر، آنجاق گؤزو دویمور هاا، ائله اوندا، بون‌دادیر. اری اوغرشی یاخشی دولاییر، تئز-تئز بیزه ده پول گؤندریر. سئوان‌دا اونون پولونا یاخشی بیر اوتئل آچمیشیق. اوتئل دئییرم ائی سنه! نیی یوخ‌دور کی؟! قوش سودونه قدر هر شئی تاپیلار اوردا. کارینانین اری اؤت‌ن آی گلمیش‌دی. کونفرانس آدییلا. گویا، اوغرش دؤولت تدبیرینه گلیب. آنجاق نه تدبیر. بیزیم قهبه‌لرنن کئف چکیب گئت‌دی. پیس-پیس تئلئویزورا چیخیب یالان‌دان موصاحیبه ده وئردی. گویا دوستلوق‌دان اؤترو اؤلوب گئدیریک. آرا، آخبئر، بو تورکلر کی، وار هاا، بونلارین کؤکونو کسمسک، یاشاماق دا بیزه حرام‌دیر. نیه اونلارین هر شئیی اولور، بیزیم ایسه یوخ! بیزی آنالار آری دوغوب، آریلر ده الباخان اولار؟! اونون-بونون فئلینه آلدانیب، کؤلگه‌سینه سیغینار؟
-بس نئیلیک، آکوپ، بئله یاشاماق‌می اولار؟ هر گون قورخو ایچیندییک. سحری بوش اومیدنن آچیب، آخشامی دا مین درد، قورخو ایله یولا سالیریق. آخی، دئییرلر، بیزیم اوردوموز وار، هانی او اوردو کی، یاشیمیزین بو چاغین‌دا عسگر فورماسی گئییب، الیمیزده آوتومات سلاح، سحری دیری گؤزله آچیریق.
-بیز ترزینین پرسنگیگیک، آخبئر. اوریینی بوز کیمی ساخلا. یاتساق دا، داییمیز اویاق‌دیر، یاتماییب. حقیقتن ائله آیی‌دیر کی، آیی. بؤیوک اویونون ایچینه دوشموشوک، بو اویونو اوینامالیییق. داوا سنین، یا منیم داوام دئییل. داوا بؤیوک ادعاچیلارین داواسی‌دیر. کوکلا تئاترین‌دا ایپی اللرینه ییغیب، کوکلالاری اوینادانلاری گؤروب‌سن‌می؟! باخ، بیز همین وزیتدییک. کوکلا کیمی بیزی ده اوینادیرلار. ائله بیلیرسن بو تورپاقلاری بیزه وئره‌جکلر؟! یوخ، تورک وئریرم دئسه ده، وئرمه‌یه‌جکلر. خیردا بالیقلار بؤیوکلره یئم‌دیر. دونیا بینا اولان‌دان ائله بئله‌جه گلیب گئدیر. تاریخه باخ، اویونلارلا دولودور. بوردا قان آخمالی‌دیر، بؤیوک قان!.. دونیا قانا سوساییب.
موراد هیرسین‌دن اؤزونو ساخلایا بیلمه‌دی. دوداغینین آلتین‌دا: « ابله اوشاغی، ابله!..»- دئدی. اللری اسدی. بارماغینی ساغ بؤیرون‌ده‌کی تاپانچاسینین تتیینین اوستونه قوی‌دو. سونرا آنی اولاراق، یوخودایمیش کیمی آییل‌دی:- بو، بؤیوک اویون‌دورسا، بس اوندا او اویونا نیه گئدیرسینیز؟ سیزین ایچینیزده بیر آغیللینیز، دوشوننینیز یوخ‌دورمو؟! بؤیوک قان دئییرسینیز، ائله او قان‌دا سیز بوغولاجاقسینیز!..
اوزاق‌دان ماشینین ایشیقلاری قورد گؤزلری کیمی پارلادی. نؤوبه دییشیله‌جک‌دی. بو واخت باشقا ماشین بورا گله بیلمزدی. بیر آنین ایچین‌ده آکوپلا آخبئر سئوینجدن ال-آیاغا دوش‌دولر. قیشقیریشیب: « آرا، بو نه گون‌دور بیز دوشموشوک. سالایلا یوز-یوز ووراریق، جانیمیز بیر آز قیزار!..»- دئدیلر. ماشین دایانان کیمی هامی‌سی چادیرا دولوش‌دولار. سس-کویلری بیر-بیرینه قاریش‌دی. ماهنی دا اوخودولار، سونرا اونلاردان بیری (یقین کی، نؤوبنی دییش‌دیرن کومان‌دیر ایدی) چادیرین قاپی‌سی آغزینا چیخیب آوتوماتین داراغینی بوش هاوایا بوشال‌داراق، هیرسله-هیککیله تورکلرین اونوانینا دا چوخ آغیر سؤیوشلر یاغدیردی. گؤرونور، ایچیب « کیشیلشمیش‌دیلر». صمد چانتاسینی قوردالاییب، قومبارا چیخارماق ایسته‌دی. موراد روتبه‌جه اوندان بؤیوک اولدوغو اوچون چیمخیریب : « اولماز! پلانیمیزی پوزارسینیز!..»-دئدی. بیر آز گؤزله‌مک، صبرلی اولماق لازیم ایدی. چادیردا یئنه قارا-قیشقیریق قوپاجاق، بیر-بیرینی سؤیه‌جک، باشلاری اؤزلرینه قاریشاجاق‌دی. سونرا چادیردان بیر ساعتا قدر هئچ کیم چیخمایاجاق‌دی. اوندا راحتجا یولو کئچیب کؤرپونو آدلاماقلا مئشه‌یه گیرمک اولاجاق‌دی. بیله-بیله پوستو بوردا قورموش‌دولار کی، باشقا یئرده اوچوروم، قایالیق اولدوغون‌دان، کئچیلمزلیک اوجباتین‌دان کیم‌سه جهد ائد‌جک‌دی‌سه، موطلق گلیب بوردان کئچمه‌لی اولاجاق‌دی.
مورادگیل گؤزلدیین‌دن ده تئز یولو کئچ‌دیلر. مئشه‌یه گیردیلر. سویوق، سرسری کولکلر بوداقلاری اوینادیر، مئشه اوغولداییر، یارپاقلار اوووج-اوووج، الچیم-الچیم تؤکولوردو. قیریلیب-تؤکولموش قورو بوداقلار، بیر-بیرینه گئییشمیش آغاج کؤکلری ال-آیاقلارینا دولاشیر، بؤیورتیکان کوللاری اوست-باشلارینی دیدیردی. تئز-تئز ایلدیریم چاخیر، برک قورولتو داغلارا-داشلارا چیرپیلیب عکس-سدا وئریردی. هاوادان یاغیش قوخوسو گلیردی. سو آنبارینا چاتماغا آزاجیق قالمیش، یئنه یئری- گؤیو تیتره‌دن شیمشک چاخ‌دی. سانکی گؤی قوببه‌سین‌دن قوپوب یئره دوش‌دو. یاغیشین گؤزو آچیل‌دی، نه آچیل‌دی. الله، الله، بو نه یاغیش‌دی، بئله یاغیش‌می اولاردی؟! هله ایندییه قدر بئله یاغیش گؤرممیش‌دیلر. ائله بیل چای ایدی، آخیردی، بیر آز دا کئچ‌سه، عالمی یویوب آپاراجاق‌دی. کیم بیلیر، بلکه طبیعت اینسانلارین الیله قوپاجاق بؤیوک فلاکته اعتراضینی، غضبینی بیل‌دیریردی. بیر کوغوشا سیغین‌دیلار- قوجا بیر پالید آغاجینین کوغوشونا!
-ایلاهی، گردیشه، گئدیشه بیر باخ! اوندا دا بو کوغوشا سیغینمیشدیق. خوش گونلریمیز ایدی. ائهه!.. هانی، هانی او گونلریمیز؟! شیرین بیر خیال اولسا دا، کاش بیر آنلیغا او گونلره قایی‌دا بیلیدیک. –موراد درین‌دن بیر آه چکیب آغرییلا، یانغییلا اؤت‌نلری خاتیرلادی. هزین، کؤورک خاطره‌لر اوریینی جیرماقلادی. آتاسینین اونو بالیق توتماغا آپاردیغی گون یادینا دوش‌دو. یاز واختی ایدی. نئجه دئیرلر، طبیعتین اوغلان چاغی ایدی. گول گولو چاغیریردی، بولبول بولبولو. یاشیل‌لیق عالمی باشینا گؤتورموش‌دو. قول‌لو-بوداق‌لی آغاجلارین سویا دوشموش عکسی گونشین قیزیلی شفقلری آلتین‌دا برق ووروردو. لاله‌لر یاناقلارینی قیزاردیب طبیعته ناز ساتیردی. شوشانین یاراشیغی، تک-تک گؤیرن خاری بولبول ده، ائله بیل کی، قنیرسیز گؤزل‌لییه وورولوب، گؤزللیین آیاغینا گلمیش‌دی. – اللهیم، ساکیت‌لیک ایچین‌ده دونیا نئجه ده گؤزل، جازیبدار گؤرونوردو.
– موراد اوزاق ایللرین خاطره‌لر ایشیغینا بورونوب یئنه پیچیلتییلا صمده دئدی: - او قوشقولو موتوسیکلئتله گلمیشدیک یادین‌دا قالمیش اولار. یاخشی یئمک ده گؤتورموشدوک. قارغیلاری ساحله برکیدیب، قارماقلاری سویا آتمیشدیق. گؤز یاشی کیمی دوپ‌دورو، تمیز، گؤمگؤی سولارا. آتام منی سال داشین اوستون‌ده ایلشدیریب: « احتیاط‌لی اول، سویا دوشمه‌یه‌سن هاا!..» – تاپشیردی. سویون دیبی گؤرون‌سه ده، ائله ده دایاز دئییل‌دی. دورو اولدوغون‌دان درینلیک ده نظره چارپمیر، یاشیل آغاجلارین کؤلگه‌سی تیتره‌ین سولارین قیرچین لپه‌لرینه قوشولوب آستا-آستا آتیلیب-دوشدوکجه، درینلیک ده اریییب یوخا چیخیردی. بئش تیلوودان اوچونه ده عینی واخت‌دا بالیق دوشموش‌دو. آتام ایکی‌سینی علین‌ده توتوب بیرگه ایداره ائدیر، دستیی فیرلاتماقلا ایپی ییغیب ساحله چکیردی. من ایسه چوخ چتینلیک چکیردیم. بالیق چیرپینیر، قارغینی سینه‌مه سیخ‌سام دا، ساخلایا بیلمیر، منی سویا ساری دارتیردی. آتام واختین‌دا کمکه گلمسی‌دی، یقین کی، سویا سالاجاق‌دی. حقیقتن بؤیوک بالیق ایدی. اونا قدر من بئله جانلی، بؤیوک بالیق گؤرممیشدیم. آتامین اهوالی دورولموش‌دو. هله اوسته‌لیک دوداغینین آلتین‌دا ان چوخ سئودیی قدیرین « سونا بولبوللر»اینی میزیل‌داییب اوخویوردو. آخی قاراباغ‌لی اولاسان اوخومایاسان، بو هاردا گؤرونوب کی؟! او هاوا، سو، تورپاق ایدی اوخودان. سانکی قاراباغ‌لی دونیایا گلن‌ده، اونلاری تانری بیر موغام اوسته کؤکله‌ییب، بیر ماهنی، بیر سورود قانادین‌دا دونیایا گتیریردی.
گلمییمیزله بو تئزلیک‌ده بئله بالیق توتاجاغیمیزا اینانمیردی آتام. سؤز وئرمیش‌دی کی، بالیق کابابی وئره‌جک، ایکیمیز اوچون کیچیک قازانچادا یاخشیجا بیر بالیق شورباسی دا بیشیره‌جک‌دی. بالیق بیشیرمیی اوروسیت‌ده عسگرلیک‌ده اؤیرنمیش‌دی آتام.
او گون بخت یامان اوزوموزه گول‌دو. او قدر بالیق توتدوق کی، قونشوموز تاوات خالایا، موسا کیشییه ده پای وئرمیی اونوتمادیق. من گؤلون کنارین‌دان چیلچیرپی ییغدیم، آتام هوسله، سلیقیله بالیغی تمیزله‌ییب، چوبوق شیش‌ده کاباب چک‌دی. چوخ دادلی و دادی دا هئچ واخت داماغیم‌دان گئتمه‌ین بالیق شورباسی بیشیردی. ادوییالی، گؤی-گؤیرتی‌لی بالیق شورباسی. نارشراب، سبزه، آنامین ائوده قیش آزوقه‌سی اوچون هازیرلادیغی مئیوه شیره‌سی، سیرکه‌لی توتما- هفتبئجر ده گتیرمیش‌دی. هله سامووار دا اودلاییب، سامووار چایی دا ایچمیی اونوتمامیشدیق. آتام بیر سوفره آچمیش‌دی کی، هئچ گؤزومون قاباغین‌دان گئتمیر. تانری‌دان تالئییمیزه نورلو بیر گون دوشموش‌دو. آتالی گونلریمین ان خوش گونو. حیاتین قریبه گردیشی وار. چوخ واخت خوشبخت‌لیکله یانبایان یاشاییرسان، آنجاق بزن اونو گؤرمورسن. گؤرمک ایستدیین سن‌دن اوزاقلاشان‌دا، سونرا او اوزاقلیغین حسرت دومانین‌دا بوغولورسان. علین یئتمیر، اونون چاتمیر. سون‌سوز خیاللارین، اومیدلرین دولدوردوغو دونیا ایچین‌ده‌کی بوش‌لوغو دول‌دورا بیلمیر. او بوشلوق بزن سنین اؤزونو ده اودور. هیسسلرین، دویغولارین اسیری اولورسان.
یاغیش سنگی‌سه ده، آرا-سیرا شیمشک چاخیر، چیلپاق آغاجلار سانکی بو ناگاهانی گورولتودان قورخورلارمیش کیمی بیر-بیرینه قیسیلیردیلار. کوغوش‌دا اوتورماق‌دان یورولموش «قوناقلار» اطرافی دینشه‌ییب چانتالارینی گؤتوردولر. نیزاملادیقلاری بئش یئرده پارتلاییجیلاری یئرلشدیریب، تهلوکه‌یه دوشمه‌دن اوزاقلاشاجاقلاری واختی دا نظره آلماقلا، ساعت مئخانیزملرینی ایشه سال‌دیلار. چوخ گوج‌لو پارتلاییجیلار ایدی. مقصدلرینه نایل اولماغا ائله بیری بس ائده بیلردی. قالانلاری دیل‌سیز-آغیزسیز تورپاقلارین آغری‌سینا، ویرانه قالمیش یوردلارین آجی‌سینا، یاراسینا ملهه‌م اولمالی ایدی.
واخت اریییب گئدیردی. دایانماق اولمازدی. اونلار ایرلیلدیکجه، تهلوکه ده زهرلی نفسیله آرخالارینجا ایلان کیمی سورونوردو. یوخلاما- نظارت منطقه‌سینه چاتان‌دا چادیردان هله ده کئفلنمیش ائرمنیلرین سسی-کویو گلیردی. کیمی‌سی قیشقیریر، کیمی‌سی اوخویور، کیمی‌سی ده تورکلری سؤیمکله، ایچری‌ده‌کیلره اؤزونو گؤسترمک ایستییردی. اونلارین سسلری آیدیجا ائشیدیلیردی. یاغیش چادیری دؤیجلییر، ییغیلمیش سولارین قاپینین بؤیرون‌دن شیریلتییلا تؤکولدویو ائلئکرتریک لامپاسینین ایشیغین‌دا آیدینجا گؤرونوردو. مورادلا صمد مؤهکه‌م ایسلان‌سالار دا، جانلارین‌دا ایستی‌لیک، راحت‌لیق هیسس ائدیردیلر. مخوی پلان ایتکی‌سیز حیاتا کئچیریلمیش‌دی. یولو راحتجا کئچیب گئده بیلردیلر. آنجاق موراد صمدین ایچین‌دن کئچنلری یاخشی باشا دوشدویون‌دن بو دفعه اونو ساکیتلش‌دیرمه‌دی. علینی چینینه قویوب: - هه، جانیم، ایندی سؤز سنین‌دیر!..- دئدی. – تانری کمکین اولسون. اوریین نه دئییرسه، قوی ائله ده اولسون. دوشمن جزاسیز قالمامالی‌دیر. جزاسیز دوشمن قودوز ایتدن ده بئتردیر...
صمد ساغ علینی گیجگاهینا طرف آپارماقلا امری باشا دوشدویونو تصدیقله‌یه‌رک: - اولدو، جناب پولکوونیک! –دئدی. چادیرین آرخا طرفین‌ده‌کی کوللوق‌دان کئچه‌رک ساکیتجه ماشینا یاخینلاش‌دی. ماشین‌دا کیمین‌سه اولمادیغینا آرخایینلاشیب، اونون بؤیرونه قیسیلماقلا ایکی ال قومباراسینی آرد-آردا چادیرین قاپی‌سینا توللادی. توز-تورپاق گؤیه سوورول‌دو. آوتوماتی ایشه سالیب بوتؤو خزینه‌سینی اوچوب-داغیلمیش چادیرین اوستونه یاغدیردی. موراد اونا یاخینلاشیب ساکیتلش‌دیرمک ایسته‌دی. صمد ایسه بیر آز دا قزبلنیب: - سیزین وار- یوخونوزو... فایشه اوشاقلاری!!!.. – قیشقیرا-قیشقیرا، ایکینجی خزیننی ده سونا قدر بوشالتماق ایسته‌دی. موراد آوتوماتی صمدین علین‌دن آلیب اونو گوجله ساکیتلشدیردی. صمد دیزی اوسته یئره چؤکوب اللریله اوزونو اؤرت‌دو. آجی بیر فریادلا، هؤنکورتو ایله آغلادی. – آخی نیه، نیه بئله اولمالی‌دیر؟! –دئدی. – نیه اینسان قانا سوسامالی‌دیر؟ نیه خبیس، پیس نیتی ایله جننتی جهنمه دؤندرمه‌لی‌دیر؟ مگر اللهین وئردیی بیر اؤمرو ساکیت یاشاماق گوناه اولاردی‌می؟..
موراد صمدین هیه‌جان‌دان، غضبدن علی-آیاغینین اسدیینی گؤروب، اؤزو سوکانین آرخاسینا کئچ‌دی. ماشینین سرعتینی آرتیریب، ویرانه قالمیش کندلرینه طرف سوردولر.
مورادین آناسی چیچک خانی‌می دوغما یئرلرین خیففتی ایچری‌دن سیندیرمیش‌دی. یئدیی- ایچدیی، یاشادیغی هر گون حرام گلیردی اونا. دؤزه بیلمیردی یورد ایتکی‌سینه، یورد آغری‌سینا. اوزو گولمور، عینی آچیلمیردی. دوست-تانیش ایچین‌ده تک- تنهای‌دی ائله بیل. هئچ نه گؤزونه گؤرونمور، هئچ نیه ده محل سالیب ایچینی اووون‌دورا بیلمیردی. حیط‌ده، توت آغاجینین یانین‌دا آل-قان ایچین‌ده چابالایان، چیرپینان ارینین: « یوردسوز اولانین خوشبخت‌لیگی اولماز. هئچ واخت یوردو آتیب گئتمیین، یورد بوش قالان‌دا دوشمنلر آیاق آچار اوستوموزه!..» سؤزلری قولاغین‌دا سس‌لنیر، او آن هئچ واخت گؤزلری اؤنون‌دن چکیلمیردی. نئچه کره اؤلمک ایستییردی، اؤله بیلمیردی. وسیت ائتمیش‌دی، منی کندیمیزین قبیرستانلیغین‌دا، اریمین، دده- بابالاریمین مزارلارینین یانین‌دا دفن ائدرسینیز. او تورپاق‌دا دوغولموشام، او تورپاغا دا قویون منی. بو گون کمکیم چاتماسا دا، باری هاچان‌سا بیر گون داشا دؤنوب دوشمنه آتیلارام.
گؤزلری هئی یول چکیردی چیچک خانیمین. هر گون شام کیمی اریگیر، هر گون اوزولوردو چیچک خانیم. اؤلوم آیاغین‌دا چیرپینیر، ازرایله جان وئرمک ایسته‌میردی. ارینین شکلینی سینه‌سینه قویان‌دا بیر آز آرام‌لیق تاپ‌دی. دوداغین‌دا آجی تبسسومله بو دونیانی ترک ائتدی. موراد بونلاری خاتیرلایا- خاطیرلایا گؤز یاشلاری ایچین‌ده حیط‌دن، توت آغاجینین آلتین‌دان بیر اوووج تورپاق گؤتوردو. آناسینین مزارینا سپمک اوچون. سونرا کند قبیرستانلیغینا گئت‌دی. گؤزلرینه اینانمادی. وحشیلیین ده بیر حدی-هودودو وار، داها بو بؤیوکلوک‌ده ده وحشی‌لیک اولا بیلمزدی. اونلار- ایکیایاق‌لی هشاراتلار نینکی دیریلر، اؤلولرله ده دوشمن‌چی‌لیک ائدیردیلر. باش داشلارینی، سینه داشلارینی سیندیریب اوووم-اوووم ائتمیش‌دیلر. بونلاری گؤرمه‌یه، دؤزمه‌یه اورک لازیم ایدی. ائیبی یوخ، دوشمنین ائلدیکلرینی مین قاتییلا اؤزونه ده قایتاراجاق‌دیلار. هر شئیین واختی، زامانی وار. تاریخ چوخ آرخالی دوشمنلر گؤروب، چوخلارینی دا آرخاسیز، مغلوب یولا سالیب. موراد چتینلیکله آتاسینین قبرینی تاپیب اوردان دا بیر اوویج تورپاق گؤتوردو. بو دونیادان سینه‌سی یارالی گئدن آناسینین قبرینه سپه‌جک‌دی. تورپاق دا بیر روح ایدی. روحلار روحلارا قاریش‌سین دئیه. قبیرستانلیغی اوزونتو ایچین‌ده دولاشان صمد اللرینی مورادین چیینلرینه قویوب واختین آزالدیغینی یادینا سال‌دی. مورادین ائله بیل یادین‌دان چیخمیش‌دی. صمدین اونون چیینلرینه توخونماسی اونون آییلماسینا، اؤزونو اله آلماسینا کؤمک ائتدی. چوخ لنگیمک اولمازدی. بیر آزدان سو هر شئیی یویوب آپاراجاق، قارشی‌سینا چیخان نه وارسا، سینه‌سینه سیخیب چؤر-چؤپ کیمی اویناداجاق‌دی.
اوزاق‌دا برک گورولتو قوپ‌دو. یئر تیتره‌دی. گوج‌لو آلوو پارلادی.
-واخت‌دیر، موراد، تئز اول، داها لنگیمک اولماز!.. – دئیه صمد مورادی تلسدیردی. درنی کئچیب چاپیق قایا طرف‌دن داغا دیرماش‌دیلار. بیلیردیلر کی، او یوکسک‌لیک‌ده سئل اونلاری یاخالایا بیلمه‌یه‌جک، فلاکت یان اؤت‌جک‌دی.
سویون شیریلتی‌سی، گتیردیی گوج‌لو کولک آخینی هیسس اولونوردو. دوشمنین واهیمه ایچری‌سین‌ده قاچیشی، هارای-هشیری، مال-قارانین بؤیورتوسو، ایتلرین اولاشماسی چوخ قورخونج و دهشت‌لی بیر منزره یاراتمیش‌دی. اینسان اولان بن‌ده بیر آنین ایچری‌سین‌ده هر شئیین آلت-اوست اولدوغونا اینانا بیلمیردی. بو، طبیعی فلاکت دئییل‌دی. بو، حاقی، عدالتی پوزولموش اینسانلارین وولکان کیمی پوسکورن غضبی، نیفرتی ایدی!.. قیامته قالمایان قصاصین کؤپوک‌لو سولاردا آخیب گئدن حسرتی، نیسگی‌لی، عالمی یاخیب-یان‌دیران اودو، آلووو ایدی!..
باکی شهری، ۲۰۱۹، ۵ ایون- ۱۵ سنتیابر.