MARAĞALİ OHƏDİNİN CAMİ CƏM ƏSƏRİNDƏ TƏSƏVVFUN VƏ XƏLVƏTİLİYİN ŞƏRHİ

PROF.MAARİFƏ HACİYEVA

پروفسور معارفه حاجییوا

 

اينسانين نفسي ايله موجاديله ائده رک، اونو اصلاح و تربييه ائتمه سي، اؤز وارليغيندان کئچرک آللاها قوووشماق مقصدي گودن تصووف اسلام دينينده کي معنوي حياتين اخلاقي ديرلرين آديدير. صوفیلرين حاقا چاتماق يوللارينا وئرديکلري بير ايسيم اولان تصووف صوفیليک مسلکي دير. بعضي صوفیلر تصووفو صولحو اولمايان بير ساواش، نفص قول اولماماق، شيطانا آلدانماماق، نفسين نصيبيني ترک ائده رک حاقين نصيبيني آختارماق، ظاهيردن اوزاقلاشيب باطيله ياخينلاشماق، اذيتلري گيزله مک، جومردليک، ظريفليک و تميزليک کيمي ديرلنديرميشلر.

سید یحیی باکووي نين يئتيرمه سي اولان دده عمر روشني تصووفو بئله آچيقلاميشدير:

تصووف قلبي حقه باغلاماقدير،

اورگين عشق اودويلا داغلاماقدير،

تصووف حسني  خلق ايله ادبدير،

ولي حسني ادب عطاييربدير.

تصووف بيلمه دير اتواري قلبي،

اريديب قويمايا قلبينده قلبي.

تصووف ياد اولوب، وار اولماماقدير،

گولي-گولزار اولوب، خار اولماماقدير.

 (باخ: م.حاجييوا، م.ريحتيم.  فولکلور و تصووف ادبياتي سؤزلوگو. باکي، 2009، ص.299-300).

صوفیلرين اکثريتينه گؤره تصووفون قايناغي" قرآن "و حديثلردير. تصووفون هز.پئيغمبر (س.ا.و.) دؤورونده آدي اولماسا دا، مضمونو مؤوجود اولموشدور. چونکي" قرآن " دا حاقيندا بهس اولونان تکوا، ذيکر، تؤوبه، ريزا کيمي قلبه آيد عمللرين نئجه گئرچکلشه جگيني" قرآن "و شريتدن آليب خالق آراسيندا يايانلار، تطبیقي اولاراق اؤيره دنلر زاهيدلردير.

آذربايجاندا ايسلامين ايلک ايللريندن اعتيبارن صوفیليک ياييلماغا باشلاميشدير. بعضي منبعلرده حضرت محمد (ص) دؤورونده ياشاميش تصووف تاريخي اوچون مهم اهميييته ماليک اولان وئيسل قاراني نين (و.657) قبري نين آذربايجان اراضيسينده اولدوغو يازيلماقدادير(باخ: محمت ریحتیم. (سید یحیی باکووي و خلوتيليک. باکي، قيسمت، ص. 74).

آذربايجانين اکثر جوغرافي بؤلگه لرينده راست گلينن، آدي-ساني اونودولسا دا، توربه لري خالقين يادداشيندا ياشايان مينلرله پير قبري و مقامي دا آذربايجان تورپاغيندا ايسلامين ياييلماسي و اينکيشافيندا صوفیلرين مؤوقعييني گؤسترن دليللردير.

" کيتابي-دده قورقود "داستانيندا بورلا خاتونون سالور قازانا سؤيله ديگي:

قورو-قورو چايلارا سو سالديم،

قارا دونلو درويشلره نذير وئرديم 

ميصراعلاريندا اولدوغو کيمي آذربايجان شيفاهي و يازيلي ادبيياتي نين باشقا متنلرينده ده صوفیلردن بحث ائديلير.

کلاسسيک آذربايجان ادبياتي نين ايسلام مدنيتينه وئرديگي ديرلي تهفه لردن بيري ده تصووف ادبياتي ساحه سينده دير. آذربايجان ادبياتيندا باباکوهي شيرواني، نيظامي گنجوي، ماهمود شبوستري، عماالددين نسيمي، قاسيمي انوار، دده عمر رؤشني، ايبراهيم گولشني، شاه اسماعیل ختایی، محمد فوضولي، عبدالقاسيم نباتي، مير همزه نيگاري کيمي صوفیي شاعيرلر ديني تصووفي دوشونجه لري عکس ائتديرن بديعي نومونه لر يازميشلار.

بيز بو مقاله ده 12 عصرده آذربايجانين ماراغا شهرينده ياشاميش قصيده، غزل، روباعي، ترجيع بندلردن عيبارت بير ديوان،" دهنامه "(ياخود" منطيق ال اوششاق " ) آدلي عاشيقانه بير پوئما و ديداکتيک-فلسفي مثنوي اولان" جام جم "عصري نين مؤليفي ماراغالي اوحدي نين (1274-1338)" جام جم "اثرينده کي صوفیزم دوشونجه لريني شرح ائدن ادبي پارچالاري تحليل ائتمه يه چاليشاجاغيق.

ماراغالي اوحدي نين 1333-جو ايلده فارس ديلينده يازديغي" جام جم "اثري اورتا عصر آذربايجان مدني ايرثي نين، ديني دونياگؤروشونون بديعي عکسيدير. آذربايجان سؤزلري و مثللري ايله بعضان بو اثري شاعيرين" جام جم "آدلانديرماسي تصادوفي دئييلدير. اثرين آدي ايله افسانوي ايران پادشاهي جمشيدين ايسته نيلن هر شئيي اؤزونده عکس ائتديرن جاميندا اولدوغو کيمي هر مسله يه جاواب تاپماغين مومکونلوگونه ايشاره ائديلميشدير. شاعير اؤزو اثري نين" جام جم "آدلانماسيني بئله ايضاح ائدير:

آديني" جمشيدين جامي "قويدوم من،

وارليغين عکسيني اوندا گؤررسن.

اگر کيم ايسته سه، دونياني گؤرمک،

کؤنلو ايستيه ني بوردا گؤره جک.

( " جام جم " ، باکي، 1970، ص.40)

دوغرودان دا، شرابين،بنگين، سرخوشلوغون پيسلنمسيندن توتموش، اؤولاد تربييه سي، مردانه ليک، علمه يييلنمک، عدالتدن، ظولمدن چکينمیين يوللاريني شرح ائدن 9142 ميصراعدان عيبارت اولان" جام جم "اثري توحید، نت و منقبتدن سونرا 3 فصيلدن عيبارتدير کي، اثرين 2 فصلي نين 2 حیصه سينده شاعير تصووفله باغلي بير چوخ ایصطيلاحلاري شرح ائدير. پوئمانين 3 فصلي ایسه آخيرت کيمي ابدي سفره نئجه حاضيرلاشماق، بو دونيانين خيير دوعاسيني آليب آخيرته اليبوش گئتمه مک ايدئياسي نين شرحي و تبليغيدير.

سووئت حاکيميتي ايللرينده ديني تصووفو دوشونجه لري، صوفیزمي تبليغ ائدن اثرلرين نشر اولونماسينا ديقت يئتيريلميردي." جام جم "اثري نين ده بو معنادا ترجومه سي و نشري بؤيوک جسارت طلب ائديردي. 1970-جي ايللرده بو اثري فارس ديليندن آذربايجان ديلينه ترجومه ائدن غلامحسین بئيديلي و خليل حمید اوغلو بؤيوک جسارت گؤسترديلر. اثرين رئداکتورو و اؤن سؤز مؤليفي گؤرکملي عاليم محمدآغا سولطانوو اثرده شاعيرين اجتماعی ديداکتيک گؤروشلري نين داها قاباريق اولدوغونو وورغولايير و " بئله مغرور و باشي اوجا ياشايان شاعيري آنجاق صوفیي کيمي قييمتلنديرمک قطعييين دوزگون اولماز "دئيرکن اثرين اوزرينه سئنزورا طرفيندن کؤلگه دوشمه مه سينه چاليشاراق، آذربايجان خالقي نين بو اورتا عصر يازيلي آبيده سي نين، اونون ديني ايدئولوژي شرحي نين خالقا چاتديريلماسيني، خالقين بو اثردن خبردار اولماسيني ايسته ييردي.

سونرالار 1982-جي ايلده عالي مکتبلر اوچون نشر اولونان" قديم و اورتا عصرلر آذربايجان ادبياتي "درسليگينده ماراغالي اوحدي همين درس کيتابينا سالينميش، اونون" جام جم "اثري نين خييرخواه ايشلره چاغيريشلا دولو اولدوغو قئيد ائديلير و شاعيرين صوفیي تعليمي ايله باغلي فيکيرلري بئله قييمتلنديريليردي:" اينکار اولونماز حقيقتدير کي، اوحدي صوفیزمه مئييل ائدن شاعيرلردن اولموشدور. اونون پوئماسيندا صوفیزم تعليمي ايله باغلي فيکيرلري چوخدور. ايکينجي فصلي نين ايکينجي حيصه سينده بو جهت داها چوخ حیسس اولونور." مورشيد و رهبر حاقيندا " ،" شیخ و موريدين صيفتلري حاقيندا " ،" تؤبه حاقيندا " ،" خيرقه وئرمک قايداسي " ،" خلوتين معناسي "و س. بحث لرينده صوفیزمين ان مهم مودعالاري عکس اولونموشدور "(باخ: ع.سفرلي، خ.يوسوفلو." قديم و اورتا عصرلر آذربايجان ادبياتي. باکي: معاريف، 1982، ص.159).

اورتا عصر آذربايجان ادبياتي نين يازيلي آبيده سي اولان" جام جم "اثرينده آلله، توحيد، آخيرت، خلوت، مورشود، موريد، توبه، الست خيرقه، ذکر، شهادت، ساليک، زهد، ايخلاص، فقيه، ذکر، اوروج، عشق، توکل، صبر، رضا، شوکر، طريقت، مذهب،عاريف، اورفان، پير کيمي ديني تصووفو تئرمينلري نين شرحي وئريلير.

ائلجه ده بير بوجاغا چکيلمه نين فايداسي، موريدليگين شرطلري، آجليغين فايداسي، يوخوسوز قالماغين اوستونلوگو، سوسماق حاقينداموخليصلرين بؤيوکلوگو کيمي ديني ديداکتيک مسله لر نظمه چکيلير.

آذربايجاندا قورولموش بير تصووف مکتبي اولان خلوتيليگين ايکي پيري، يعني قوروجوسو واردير. بونلاردان بيري لاهيجلي عمر، ايکينجيسي سید یحیی باکووي اولدوغو، 10 عصرده ان اؤنملي مرکزي باکي اولدوغو يازيلماقدادير (باخ: م.ریحتیم. آ.ک.ه.)

صوفیلرين خلوته چکيلديکلري کيچيک اؤلچولو يئر اولان خلوتخانانين لوغتي معناسي" تنها يئر " ،" تنها يئره چکيلمه " دير. خلوتخانا و يا خلوتگاه 8 عصردن اعتيبارن صوفیلرين نفسلريني تربييه ائتمک مقصديله عيبادت و تفککوره دالديقلاري، ايستيفاده ائتديکلري بير مکاندير (بو باره ده باخ: معاريفه حاجییوا، محمت ریحتیم. فولکلور و تصووف ادبياتي سؤزلوگو. باکي، EA فولکلور اينستيتوتو، 2008، ص. 157-159).

ماراغالي اوحدي نين" جام جم "اثرينده" خلوت "ين معناسي بئله نظمه چکيلير:

اينسان مانعه دن گرک اولسون گئن،

تا اونا خلوتده حضور وئريلسين.

سو، چؤرک سؤزونو آنماسين بير آن،

يولو گؤسترنه تسليم اولاراق،

واختين ايشلريني گؤزله سين آنجاق.

اووجونا آلاراق جاني تؤهفه تک،

 " الست " ه اوز توتسون اورگي گرک،

يوخدور درياسينا گويلاسين باشي،

بدني اؤلومون اولسون يولداشي.

…ترک ائتسين چوخلوغو، سايي آشيکار،

رد ائتسين آللاهدان باشقا هر نه وار.

…قيرخ يامان خيصتي ترک ائيله سن سن،

چيلله ده تک، آزاد اولا بيلرسن:

تکببور، منمليک، اؤزونو چکمک،

قافيلليک، سرخوشلوق، حيله ، غضب، شک،

ترددود، پاخيلليق، کلک، کين، طاماح،

يالانچي، ساختاکار، وفاسيز اولماق.

شهوت، ناز، يونگوللوک، آغيرليق ائتمک،

پوزغونلوق، نانکورلوق، اينسان اينجيتمک،

ايسراف، بؤهتانچيليق، بير ده فيتنه، لاغ،

فيريلداق، قان ايچمک، ريا و نيفاق،

حيرص، ايکي اوزلولوک، آجگؤزلوک، حسد،

ظولم، جؤور، جفا، سوستلوک و نيفرت.

هر نه سؤيله ديمسه اوندان قاچ اوزاق،

اونلارين عکسييله مشغول اول آنجاق.

سونرا دا خلوتده اوتوروب آغلا،

قاپيني باغلاييب سن چيلله ساخلا،

…چيله ائله بودور، باخ بودور خلوت!

بودور عاريفلره ياراشان صيفت!

(اوحدي،" جام جم " . باکي، 1970، ص. 153-154)

اثرين" بير بوجاغاچکيلمگين خوصوصيتي حاقيندا "آدلانان بؤلومونده (ص. 161-162) شاعير خلوتين مزيتيني بئله ايضاح ائدير:

خوشبخت او کس کي، قاچدي اينساندان،

دؤندردي اوزونو، گؤزونو اوندان.

ايشين اولاجاقسا آللاهلا اگر،

باشينا بلادير بو علاقه لر.

…قلبي خالق يانيندا، اؤزو خلوتده،

آزاد، بوينو باغلي قولدور البتته.

…آز اولسون، چوخ اولسون گئتسن خلوته،

فيکرينده يئر وئرمه وارا، دؤولته.

پئيغمبر آلوئردن اولان تک اوزاق،

 مسکني هرادا اولدو بير بوجاق.

گيردي ماغارايا چيخيب شهردن،

سئوينجه، شادليغا قوووشدو همن. (ص. 162)

پوئمادا اونلارلا تصووف ایسصطيلاحلاري نين (توحید، چيلله، فقيه، آخيرت، الست، موريد، مورشيد، شئيخ، عيرفان، عشق، تؤوبه، خيرقه، ذيکر، صبر، جنّت، شهادت، ساليک، اوروج، زؤهد، ايخلاص، توککول، شوکور و س.) گئنيش شرحي وئريلير. بيز بو ایصطيلاحلارين بير نئچه سي نين حاقيندا فيکريميزي ايضاح ائتمک ايسته ييريک.

 

ذکر

 " بوتون طريقتلرين تمل عنصورو اولان ذيکر حرفین آنماق، ذيکر ائتمک، خاطيرلاماق دئمکدير. ذيکر آللاهين ايسيملريني، بللي دوعالاري، سسلي و يا سسسيز سؤيله مک، تکرار ائتمک دئمکدير.

ذيکرده اساس عنصور ديگر وارليقلاري اونوداراق، حتّی يوخ ساياراق آللاهي آنماقدير. ان افضل و اوستون ذيکرين" لا اله الا الله "اولدوغونو پئيغمبريميز سؤيله ميشدير. صوفیلر ده بو جومله ني ذيکرين تملي اولاراق آلميش و اونون اوزرينده ايسرارلا دورموشلار "(باخ: معاريفه حاجییوا، محمت ریحتیم. فولکلور و تصووف ادبياتي سؤزلوگو. باکي، آMEA-نين فولکلور اينستيتوتونون نشري، 2009، ص. 321).

ماراغالي اوحدي" ذکرين تلقيني " ني بئله ايضاح ائدير:

ذيکر يئر تاپاراق اَيلشن اورک،

سس اوجا، يا آلچاق، عئينيدير گئرچک.

ائشيدير هر شئيي آد چکديگين کس،

اودور نره، فغان ائيله مه عبث.

او کس کي، سؤزلرين بيلير سيرريني،

ديلسيز، دانيشيقسيز قاناجاق سني.

اگر بير اولماسا ديل ايله اورک،

اصلینده ياراماز ذيکره جهد ائتمک.

ديل ايله اورگين دوست اولان زامان،

اونون پاک آدينا لاييق اولارسان.

 (ماراغالي اوحدي." جامي-جم "، ص. 150-151)

توحيد

ايسلامدا اينانجين روحو توحید، عيبادتين روحو ايخلاص، دونيوي ايشلرين روحو عدالتدير.

" قرآني کريم " ين ايخلاص سوره سينه توحید، تفريد، تجريد، ويلايت و معريفت سوره سي ده دئييلميشدير. سوره ده توحید (الله تعالی نين بير اولدوغونو بيلمک) اينانجي آنلاملي شکيلده ايفاده ائديلميشدير. ايخلاص سوره سينده آلله-تعالی بويوروردو کي،" يا محمد! دئه کي، آلله بيردير. سامددير. هئچ بير شئيه محتاج دئييل، هر شئي اونا مؤحتاجدير، دوغورماميشدير، دوغولماميشدير. هئچ بير شئي اونون بنزري دئييلدير "(باخ: معاريفه حاجییوا، محمت ریحتیم. آ.ک.ه.، ص. 165).

ماراغالي اوحدي اثري نين ايکي يئرينده" توحید "(ص.9) و" توحید "حاقيندا (ص. 191)" توحید "کلمه سيني شرح ائتميشدير (ص. 191).

" دئه کي، او، آلله دير " ، اونون سؤزودور،

آلقيشا،ثنايا لاييق اؤزودور.

او تکدير، غئيريسي تک اولا بيلمز،

هميشه مؤوجوددور، دوغماز، تؤره مز.

آدي حاق اهلينه گون تک عياندير،

…اونون خاريجينده يوخدور بير مکان،

اونون صيفتيندن يوخدور بير نيشان،

…تايي اولماميشدير مؤوجود اولالي،

او، مؤوجود اولدوقجا دييشمز حالي.

…کيم اونون ذاتينا ال آتسا اگر،

…يوخدور حاقدان باشقا ايلاهي  دئير.

عاغيل درک ائله مز اونون ذاتيني،

دوشونجه قاوراماز بير صيفاتيني.

اونونلا يارانميش گيزلي، آشيکار،

دونيا و دونيادا گؤردويون نه وار.

( " جام جم " . ص. 9).

…اورفانين آخيري – اونون گؤرمه سي!

اورفانين اولي – اونون بيلمه سي!

…سايجا يوخ، او،اؤزو عومومن تکدير،

يوخدور بير همده مي، هميشه ليکدير.

…او، عاغلي، ايدراکي ياراتميش اؤزو،

آغلا دا گؤز وئرير اونون اؤز گؤزو.

اونو گؤرمک اولماز، گؤزله هئچ زامان،

گؤزه وئريلمه ميش بو حال بينادان.

( " جام جم " ، ص. 193).

ايخلاص

 " قرآني-کريم " ين يوز اون ايکينجي سوره سي.

سوره ده: ايسلام ديني نين توحید (الله-تعالی نين بير اولدوغونو بيلمک) اينانجي ان آنلاملي شکيلده ايفاده ائديلميشدير.

خاليص، صميميت، نيتي دوزلتمک، تميزله مک، دونيا ماليني دوشونمه دن عيبادتلريني يالنيز آلله اوچون ائتمک.

عملين ايشينه، ايشي نين عمله اويغون اولماسي. رياکار و ايکي اوزلو اولماماق (باخ: معاريفه حاجییوا، محمت ریحتیم. آ.ک.ه.، ص. 165).

ماراغالي اوحدي" قرآني-کريم " ه ايستيناد ائده رک ايخلاصي آشاغيداکي شکيلده شرح ائدير:

ريايلا آلله ا توتما اوزونو،

حيله يله آرايا سوخما اؤزونو.

حيله يه ال آتسا بو يولدا هر کس،

طاعتي نامازي بير چؤپه ديمز.

…ايخلاص ياراداني گؤرمکدير مدام،

ايش گؤرمک، او ايشي گؤرمه مک تامام.

اگر اؤيرنرسه طاعته بدن،

ايخلاص سالاجاقدير اورکده مسکن.

…سنده ريا اولسا بيرجه توک قدر،

آنجاق ساختاليقدير، نه دئسن اگر!

(" جام جم " ، ص. 164-165)

زؤهد

نفسيني جيلوولاماق، نفسيني هوسلردن قوروماق صوفیلييين عومده شرطلريندندير.

ماراغالي اوحدي زؤهدون فضيلتيني بئله شرح ائدير:

زؤهدون او اولار کي، ائي طالع گزن،

سن دونيا ماليندان اوز دؤندره سن.

…واجيب، هونر اولان ايکي زؤهد وار،

بونلارلا دونياني درک ائتمک اولار.

هونر زؤهد حالالدان کئچمکدير اؤزو،

…زاهيد حالالي دا آز يئسين گرک،

چوخ واخت حالالي دا يئمه سين گرک.

هر کس زؤهد پرده توتارسا اگر،

او، ايلاهي وحيه محرم کسيلر.

( " جام جم " ، ص. 163-164)

شهادت

شهادت کلمه سي اولان" لااله الا  الله "آللاهدان باشقا آلله يوخدور ايفاده سيني م.اوحدي بئله شرح ائدير:

آللاهي اولدن تانيماسان سن،

هئچ واخت دوغرو چيخماز شهادت کلمه ن.

( " جام جم " ، ص. 151)

شيخ

تصووفده صوفی موعليم و ليدئرلرينه شيخ دئييلميشدير. شيخ بنده ني آللاها، آللاهي بنده يه سئوديرمک ايسته ين دين ليدئريدير. شيخ شريعت علمينه صاحيب، اؤزو کاميل، اؤيولن، اخلاقلي (اخلاقي حامد) بير مؤميندير (باخ: معاريفه حاجییوا، محمت ریحتیم. آ.ک.ه.، ص. 277).

م.واحدي نين شرحينده شيخ:

دين علمي لازيمدير شيخه، شريعت،

بير ده کي، دوز، ساغلام، متين بير حيکمت.

تميز، موشک عطيرلي بير نفس گرک،

قورولوقدان اوزاق باش، بئيين، اورک.

خاطيري ايناملي، توخ اولسون گؤزو،

جسور، قورخماز اولسون دئينده سؤزو.

(" جام جم " ، ص. 143)

چيله

صوفیلرين 40 گون بير بوجاغا چکيلرک رييازتله مشغول اولماسي. باشقا ايفاده ايله، بير درويشين قارانليق بير هوجره ده تکباشينا 40 گون آز ياتماق، آز يئييب-ايچمک و مومکون قدر سورکلي عيبادتله مشغول اولدوغو مودتدير. بو، نفسي تربييه نين کاميللشمه سينه کؤمک اوچون جاماعاتدان اوزاق اولماقدير. تصووفده کيچيله عؤمور بويو دئييلدير، سادجه 40 گوندور.

م.اوحدي چيله ني بئله ايفاده ائدير:

…آز اولسون، چوخ اولسون، گئتسن خلوته،

فيکرينده يئر وئرمه وارا-دؤولته.

پئيغمبر آلوئردن اولان تک اوزاق،

مسکني هرادا اولدو بير بوجاق.

گيردي ماغارايا چيخيب شهردن،

سئوينجه، شادليغا قوووشدو همن.

(" جام جم " ، ص. 162)

شاعير اثري نين دين و عاغيلدان دوغولدوغو اوچون بو اثري عاغيللي آداملارا اوخوماق قيسمت ائلمه سيني، اونلارين اورگينه يول تاپماسيني، روحونون بو اثردن اوتانماماسي اوچون اثري نين پيس گؤزه گؤسترمه مه سيني، هر گؤره نين اونو گؤوهرتک قولاغينا تاخماسيني، اونو جام نسلي تک شؤهرتلي ائتمه سيني اولو تانريدان آرزو ائدير و اثريني بئله بيتيرير:

بو يئني قايدالي اثره، ائي حاق!

کي ديندن، عاغيلدان دوغولموش آنجاق.

اؤز قبول نورونو بخش ائله بير دم،

کؤنلومو سئوينجله سن ائيله همدم.

…ياخشيلار اوخوسون، قوي اونو آنجاق،

يامان تؤهمتيندن ائيله سن اوزاق.

…اونون بير خطاسي اولموشسا، آمان،

باغيشلا،چونکي سن باغيشلايانسان.

نظر سالانينا حيات باغيشلا،

اؤزون اوحدييه نيجات باغيشلا.

ذيکر ائتمک، قلبينه،قوي عادت اولسون!

ايشينين آخيري سعادت اولسون!

( " جام جم " ، ص. 238)

قئيد: مقاله 24-26 نويابر 2013-جو ايلده ائسکي شهيرده کئچيريلن "اولوسلاراراسي سید ياهيا شيرواني و خلوتيليک "سيمپوزيوموندا معروضه ائديلميشدير.