صابر تخلص ائدن میرزا علی اکبر طاهرزاده 1278ه . ده دنیایا گلمیش و 1329 ه . ده وفات ائتمیشدی.
1. اولا بو کی صابر مسلمان شاعردیر، داها دوغروسو او اهلبیت(ع)شاعری ایدی. مذهبی بیر عائله ده دنیایا گلمیشدی اوشاقلیق و یئنی یئتمه ایللرینی مکتب خانادا قرآن و ادبیات اوخوموشدور، جوانلیغیندان نوحه یازماغا باشلامیشدیر و بیر طرفدن ده سید عظیم شیروانی نین شاگردی اولموش و حقیقی اسلامی یاخشی تانیمیشدی هم اسلام دشمنلری و همده اؤزلرینی مسلمانچیلیغا ووران ریاکارلاری و همده جوره جوره خرافه لری اسلام دینی آدینا تبلیغ ائدنلری افشاء ائدیردی. او، فلسفی، تعلیمی و مذهبی شعرلری یانیندا طنز ی اؤزو اوچون ان مهم مبارزه سلاحی سئچمیشدی.
قید ائتمه لیم کی اونون مرآت، فاضل، آغلار گولن، ابونصر شیبانی، سودایی، بوینوبوروق، هوپ هوپ و صابردن علاوه بیر امضاسی دا دین دیره گی ایدی.
صابر ایکی جبهه ده ساواشان بیر مبارز مسلمان شاعر ایدی. ایلک جبهه آوروپا و روس تبلیغاتینا آلدانانلار کی ظاهرده اؤزلرینی ترقی پرور گؤسترسه لرده، مسلمان ملّتلرین بیری - بیریندن آیریلماسینی اؤزلرینه هدف ساییردیلار. ایکینجی جبهه خلقین پاک و معصوم مذهبی احساساتیندان سوء استفاده ائدن خرافه و اوهام تبلیغ ائدن ملانمالار کی حتی نئجه کی سید عظیمی، صابری ده تکفیر ائتدیلر.
او سون نفسلرینده فارسجا بیر رباعی ده دئییر:
راهم بدهید رو به راه آمده ام،
بر درگه حضرت الاه آمده ام.
بی تحفه نیامدم، نه دستم خالی است،
با دست پر از همه گناه آمده است.
2. ایکینجی بو کی صابر اؤز نفسی ایله جهاد ائتمیش یعنی «جهاد نفس» اصلینه رعایت ائتمیش و مجاهد بیر مسلمان کیمی فداکارلیغا باشلامیشدیر. علی اکبر دهخدا بو ساحه ده یازیر:
«صابر مجدد بزرگ ادبیات ترکی آذربایجانی است. وی، اشعار را وسیله ی ستایش و تملق گویی به این و آن قرار نداد و به روش مستقیم رئالیزم و حقیقت پرستی به اصلاح جامعه و انتقادات مؤثر پرداخت و طبع خلاق و مصوّر او به نقاشی و مجسم کردن عیوب معاصر در شکل و مقیاس بسیار برجسته و جالب توجهی آغاز کرد و با ریزه کاری های بسیار دقیق و ظریف حقایق را برملا ساخت و مبتکر طرز ادا و شیوه ی بیان خاصی شد. وی از افکار و از نویسندگان عصر خود، قرن ها پیش افتاد و در تشریح مسائل اجتماعی و سیاسی ید بیضا کرد و یکی از طرفداران جدی آزادی و حکومت مشروطه بود و در ریشه کن کردن استبداد، همه را تحریض و ترغیب کرد. جرائد و مجلات وقت مانند: حیات، فیوضات، رهبر، دبستان، ملانصرالدین، الفت، ارشاد، گونش صدا، حقیقت، یئنی حقیقت و معلومات از نبوغ قلمی وی استفاده می کردند.»
مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی الذریعه اثرینده و مرحوم مدرس تبریزی ریحانة الادب تذکره سینده اونو اصیل ایرانلی ساییرلار. مرحوم مدرس یازیر: «صابر در مدیحه گویی دروغ اکابر صرف وقت ننموده و در جواب اشخاصی که به عدم قدرت او در این باب طعن می کرده اند. می گفته است:
«اگرچه در مدیحه گویی دروغ به طمع پول مقتدر نیستم. لکن در هجو صادق بسیار مقتدر هستم.» و این اشعار را انشاء نمود:
شعر بیر گوهر یکدانه ی ذیقیمتدیر،
سالمارام وصف دروغ ایله اونو قیمتدن.
دئییرم هجو، سؤزوم دوغرو، کلامیم شیرین،
اهل ذوقه وئررم نشئه بو خوش شربتدن.
3. اوچونجو بو کی صابر اؤزونون دئدیگی کیمی «آجی گولوش» و یا طنز شاعریدیر. آوروپالیلارین ساتیرا Satire دئدیکلری بیر ادبی قولا، بیز طنز دئییریک. یعنی طنز، «گولوش» مقوله سی نین بیر قولو ساییلیر. لاکن ایراندا بو کلمه بیری بیریله چوخ فرقلی اولان معنالار داشیمیشدیر. ادبیاتین گولوش بؤلومو و قولوندا ایچه ریک، محتوا و اوینادیغی رول باخیمیندان نئچه فرعی داللار و شاخه لر واردیر. مثال اوچون:
4.
19. لاغ ائتمه
1. هر بیری اؤزل و خاص بیر موضوع و محتوا داشییر. مزاح ساده جه گولدورمک و طرف مقابلده بشاشلیق و سئوینج ایجاد ائتمه اوچون ایشله نر و اوندا هئچ بیر سیاسی، اجتماعی، توهین، تهجین اولماز. مثلا عالیملر و معلملر اوزون موعظه و درس زمانی، سؤزون اورتاسیندا، موضوع ایله اویغون بیر گولمه لی جمله دئمکله، هامی نین هم گولمک و بشاشلیقلارینا سبب اولارلار و همده دانشیلان سؤزه توجه و دقت چکرلر.
2. هجو ایسه مدح سؤزونون ضدی کیمی ایشله نیر. هجوده ده گولوش وار، لاکن اونون موضوعو بیرینی و یا هر بیر زاده تعریفلمه یئرینه پیسلمه و آشاغیلاما واردیر. یامان یاووز و مسخره لر ایله دولودور و حتی اوندا توهین و تهجین واردیر.
3. هزل ایسه جدّ سؤزونون ضدّی دیر. بورادادا یانشاقلییق و یاوا دانیشما و گه وه زه لیک اوستونلوک داشیییر و هزل یازانین هئچ بیر انسانی و تعلیمی قصدی اولماز.
4. جوک گولوش مقوله سی نین ان آشاغی سویه لی دالی و شاخه سی ساییلیر. جوک دئیه ین قصدی اؤزونون منسوب اولدوغو توپلومون، بحث موضوعو ائدن بیر باشقا توپلوم قارشیسیندا کیچیک لیک و آلچاقلیق حسّ ائتمه سینی جبران مقصدی ایله او قوم، ملت و توپلومو آشاغیلاما قصدی ایله قوراشدیردیغی بیر گولمه لی سؤزه دئییریک کی البته بورادا یالنیز بیر طرف گولور و ایکینجی طرف یعنی مخاطب و یا بحث موضوعو اولان هر کس ناراحت و اینجیک حالا گلیر. نئجه کی مرحوم شهریار «الا تهرانیا» شعرینی بو اینجیک لیک اساسیندا یازمیش. جوکدا تهجین، توهین و آشاغیلاما واردیر.
لاکن طنز، درین و بؤیوک معنا داشییر و طنز یازما اوچون فداکارلیق، شجاعت، قایغی کئشلیک و اجتماعی - سیاسی مبارزه روحولازمدیر. جمعیت آراسیندا اولان هر بیر توپلوم و هر بیر صینیفین ظلم، فساد و اگریلیک لری نتیجه سینده بروز ائدن آجی حقیقت لری گولوش یولو ایله افشاء ائتمک ساییلیرکی جدّی و رسمی شکیلده دیله گتیرمک اولماز.
طنزده انسان اوّل گولمگه باشلاییر و یاواش یاواش گولوش دوداقلاریندا سولور و انسان دوشونجه یه دالیر و فساده پرده سی نین دالینی گؤرور، غم، غصه و غضب حسلری کئچیریر.
طنزین مهم اؤزللیگی بودور کی صنعتکارلیق ایله ایکی ضدّ بیر اینانج، عقیده، رسم و عادتی بیری - بیری نین قارشیسیندا قویور و ایکیسیندن بیری نین ایگرنج اولدوغونو آندیریر.
صنعتکار شاعر طنز مقوله لی شعر و نثر اثرینی ائله یازیب یارادیرکی اوخوجو اورادا طنزی حس ائدیر و ایکی ضد اولان ایده یانی قارشی قارشیا قویور.
طنزده سئوینج قهقهه سی یوخدور، بلکه آجی گولوش واردیر. طنزده اولان گولوش، شماتت و اعتراض گولوشودور و اصلینده اجتماعی بیر تنّبه دیر.
صابرین طنزینده آشاغیداکی مقصدلر هدف توتولوبدور:
1. ظلم و فسادا و ریاکارلیغا اعتراض و تنقید.
2. موجود وضعیتی اصلاح ائتمه و دگیشمه قصدی.
3. جهالت اساسیندا قورولان عادت و سنتلرین افشاء ائدیلمه سی. طنزده توهین، تهجین و تنبللیکدن حاصل اولان گولوش یوخدور. طنز یازانین مقصدی خدمت و اصلاحدیر. طنز یازان عیب لری نمایش وئرمیر بلکه مخاطبینی اونلاری رفع ائتمگه تحریک ائدیر.
سمبولیزم و تیپیک طنز
طنز، هجو کیمی بیر خاص شخصی نظره آلمیر و قصدی بیر منفور و گولونجک اجتماعی تیپی افشاء ائتمکدیر. مثلا اگر صابر محمد علی شاهین عمللری و ایشلرینه طنز یازیر، اونو تیپیک بیر اجتماعی عامل کیمی و ظلم و فسادین سیمبولو کیمی نظرده توتور.
اصلینده طنز، اعتراض و فریاددان دوغور، ائله اعتراض کی ادبی و صنعتکارانه بیر دیل ایله بیان اولور.
شاهلیق استبدادی، اربابلیق و فئوداللیق حاکمیتی، جهالت و ساوادسیزلیق، خرافه لره اینانماق، خصوصیله خرافه پرست، قادین لار، ریاکار ملانمالار، اعتیاد و آلیشقانلیق، چوخ آروادلیلیق، تاجرلرده انصاف سیزلیق، باهالیق، یئنی علملره یئیلنممه حرکاتی و بو کیمی مسألر، اونون طنزی نین اساس موضوعلاری ساییلیر.
آذربایجان ادبیاتیندا طنز بیر چوخ شاعرلریمیزین اثرلرینده ایشله نییدیر.
صائب اعتقادی بیر طنزده دئییر:
اعتقاد تو به زر بیشتر از اعجاز است،
فال مصحف پی تذهیب طلا می بینی!
و اجتماعی سیاسی طنزده:
شرم و حیا چو لازمه ی چشم روشن است،
این کور باطنان ز چه شرم و حیا کنند؟
بر هر طرف که روی نهند این سیه دلان،
در آبروی ریخته ی خود شنا کنند.
دنبال زرد رویی حرص اوفتاده اند،
چون برگ کاه پیروی کهربا کنند.
مصحف به زیر پای گذارند از غرور،
دستار عقل از سر جبریل واکنند.
هر جا که بگذرد سخن از سوزن مسیح،
خود را به زور جاذبه، آهن ربا کنند.
صائب بیر شعرینده طنزی اصلینده نصیحت آدلاندیریر و اونون مدح، هجو، هزل و طمعدن فرقلی اولماسینا - تأکید ائدیر:
از مدح و هجو و هزل و طمع شسته ام ورق،
پند و نصیحت است سراسر کلام من.
میرزا علی اکبر صابرین اوستادی سید عظیم شیروانی نین یارادیجیلیغی نین گؤزه چارپان بیر حصه سی طنز و ساتیریک شعر و نثرلریدیر. حتی او بو مقوله ده «سیچان و پیشیک» منظومه سینی ده یاراتمیشدیر.
4. صابر یارادیجی و خلاق بیر شاعردیر.
1-7. ایکی دوره
صابرین ادبی یارادیجیلیغینی ایکی دؤورانا بؤلمک اولار:
بیرینجی دؤوران ایگیرمی ایله یاخین سورموشدور. یعنی اونون شعر دئمه گی و شاعرلیگی نین باشلانغیجینی اون اوچ یاشیندان حساب ائتسک، او، ایگیرمی ایله یاخین، یعنی اوتوز اوچ یاشینا قده ر (1284 ش. / 1905 م.) یالنیز شاماخی شهرینده تانینان بیر یاخشی نوحه، مرثیه، طنز، غزل و قصیده یازان یئرلی شاعر کیمی ایدی.
اونون چاپ اولان ایلک شعری 1905 ـنجی ایل شرق روس روزنامه سی نین نشری مناسبتی ایله یازدیغی تبریک شعری دیر. همین روزنامه بو شعرین باشیندا بئله یازمیشدیر:
«شاماخیلی علی عظیم اف برادریمیزین اداره میزه خیرخواهانه مکتوبوندان لفّینده کی صابر تخلص لو بیر شاعرین کلامیدیر.»
ایلک چاپ اولان شعر بئله باشلاییردی:
شکر لله کی آفتاب سخن،
شرق معنادان اولدو چهره نما.
اونون ملانصرالدین مجله سینده نشر ائتدیگی ایلک شعر بودور:
سس سالما یاتانلار آییلار قوی هله یاتسین،
یاتمیشلاری راضی دگیلم کیمسه اویاتسین.
تک تک آپیلان وارسادا حق دادیمه چاتسین،
من سالم اولوم، جمله جهان باتسادا باتسین.
ملت نئجه تاراج اولور اولسون نه ایشیم وار،
دشمنلره محتاج اولور اولسون نه ایشیم وار؟
بو شعر ایله صابر یارادیجیلیغی نین ایکینجی دؤورانی باشلاییر. خصوصیله بیر ایل سونرا ملانصرالدین نشریه سی و اونون آردینجا چیخان نشریه لرده دواملی و دالبادال چاپ اولان صابرین شعرلری بو دؤورانین محصولودور.
صابر یارادیجیلیغی نین ایکینجی دؤورانی بئش ایل چکدی و بو بئش ایلده، او، عباس صحت دیلیجه دئسک: شعرده عظیم بیر انقلاب وجودا گتیردی.
صابرین بو بئش - آلتی ایللیک دؤورانین دا یازدیغی شعرلری، اوندان قاباق بوتون قرنلر یازان شاعرلرین هئچ بیریسی نین شعرلرینه بنزه میردی. اونون شعرلری، تمامیله، هم شکل و قالب، و هم مضمون و محتوا باخیمیندان یئنی ایدی و بئله لیکله یئنی صابر مکتبی یارانماغا باشلامیشدیر.
2-7. صابر شعری نین خصوصیت لری
صابر شعر مکتبی نین ایلک اؤزه للیگی و خصوصیتی، اسکی شعر فورمالاریندا دگیشیکلیک لر یاراتماقلا برابر، فورمالارا عائد اولان سنّتی مضمونلاری دگیشدیرمه ایدی. صابر شعر مکتبی نین سبک و اسلوبوندان دانیشارکن بعضی اؤزه للیک لرینی بئله سایا بیله رم:
1-2-7. شعر مصراعلارینی آرتیقلی (=مستزاد) حالینا گتیرمک و بونونلا برابر، قافیه لری دگیشیک حالا سالماق و دالی قاباق ائتمک. بو اوزه للیک صابردن قاباقکی شاعرلرده گؤرونمه ین و سابقه سی اولمایان بیر حال ایدی.
سن کی شریعت چی سن،ای بینوا،قیل حیا!
شرعده آخر نه بیر احسان دا وار،
حق مسلمان دا وار،ایندی گئت انصاف ائله.
2-2-7. بوتون شعر فورمالاریندا طولی وحدت یاراتماق. بئله کی بیر قطعه شعرین بوتون بیتلرینده معنا باغلیلیغی ساخلانیلیر. حال بوکی قاباقکی شاعرلر هر بیتده خاص مضمون و معنا حفظ ائدیردیلر و شعرده عرضی وحدت وار ایدی.
من بیلمز ایدیم بختده بو نکبت اولورموش،
عزت دؤنوب آخردا بئله ذلت اولورموش.
چرخین عجبا سیری ده مین بابت اولورموش،
ملّت آییلیب طالب حریت اولورموش.
ملتده ده یاهو بئله بیر غیرت اولورموش،
یالنیز نه دئییم گئتدی منیم ملت الیمدن،
توپراق باشیما چیخدی بوتون عزت الیمدن.
3-2-7. هر جوره ابتذالدان اوزاق گزمه. بئله کی شاعر اؤزونو مجبور و موظف ائدیردی درین اجتماعی - سیاسی مضمونلاری شعره داخل ائله سین. اونا گؤره هر مصراع و هر بیت اوخوجونو فکره و دوشونجه یه وادار ائدیردی.
4-2-7. تکرار اولونمازلیق. بئله کی صابر شعر مکتبینده مضونلار یئنی دیر، تکرار اولونمازدیر و قاباقجادان اوخوجو مضمونون نه اولدوغون حدس وورا بیلمیر. حال بوکی صابردن قاباقکی شاعرلرین شعرلری نین مضمونلاری، یار و دلداردا خلاصه اولوردو و اوخوجونون قولاغی دولو ایدی.
مثال اوچون بعضی غزللری نین مطلعلری:
المنة لله که دبستان دا قاپاندی،
بیر باد خزان اسدی گلستان دا قاپاندی.
*
من بئله اسراری قانا بیلمیرم،
قانماز اولوب دا دولانا بیلمیرم.
*
بیر مرحمت اعیانلارینا شکر خدایا،
بو صاحب میلیونلارینا شکر خدایا!
*
داش قلبلی انسانلاری نئیلردین الهی،
بیزده بو سویوق قانلاری نئیلردین الهی!
*
ای خواجه چالیش، صورت ظاهرده قشنگ اول،
ایسترسن اؤزون سیرت معنادا جفنگ اول.
5-2-7. صابر بوتون شعر فورمالاری، خصوصاً غزل فورماسینی بی مزه مغازله لردن نجات وئردی، قورودو و ساخلادی. اونون سلفی صائب تبریزی ده بئله ایش گؤرموش ایدی. صائب ایله صابرین بو ایشده فرقلری اوندان عبارت ایدی کی صائب شعری تعلیمی و اخلاقی مضمونلار ایله دولدوردو، صابر ایسه شعره، طنزی و سیاسی - اجتماعی معنالار گتیردی.
6-2-7. صابر، شعری یوکسک درجه لره چاتدیردی، بئله کی دوشونجه، تفکر و عقل چیلیگی شعره داخل ائتدی و شاعری دنیایا سطحی باخماقدان قورتاردی و شعرده فلسفی گؤروشلر و اجتماعی دوشونجه لره یول آچدی.
7-2-7. صابر شعر وسیله سی ایله اسلام دینی نین حقیقی و ایچ اوزونو گؤسترمگه چالیشدی و دینیمیزه داخل اولان خرافات و موهوماتی افشاء ائدرک اوخوجونو اسلامین عظمتینه ساری آپاردی و حقیقی دینی اینانجلاری محکم لندیرمگه چالیشدی.
هر نه وئرسن وئر مبادا وئرمه بیر درهم زکات،
قوی آجیندان اؤلسه اؤلسون بینوا کندلی وقات.
*
قارداش بیله جک بیر – بیرینی شیعه و سنّی،
هر امرده هم رای و هم افکار اولاجاقدیر.
*
8-2-7. صابر سبب اولدوکی منحرف و ساپیق عشقدن سؤز ائدن ابتذالچی شاعرلر، یاواش - یاواش قیراغا چکیلسینلر و فیلوسوفلار، متفکرلر، واعظ لر، ناصح لر و دوشونجه صاحبلری شعر دئمگه باشلاسینلار.
9-2-7. صابر شعر مکتبی نین ان مهم و گؤزه چارپان اؤزه للیگی، سیاسی و اجتماعی مسأله لره اعتنا ائتمک دیر. شعر شاهلارین قصرلریندن و درویشلرین مورگوله دیکلری خانقاهلاردان چیخیب قارا جماعتین ایچینه گلدی.
10-2-7. صابر دیلیمیزده اولان مثللر، کنایه لر و آتالار سؤزلریندن بوللوجا استفاده ائتمگه چالیشدی و فولکلوروموزدن نوعلارینی شعره چاغیردی. عارف شاعرلرین ایشی یالنیز عرفانی شعرلر یازماق، نوحه یازانلارین ایشی فقط مرثیه قوشماق و ... ایدی. قصیده یه میل گؤسترنلر قصیده، غزلچیلر غزل و رباعی قوشانلار ایسه یالنیز رباعی قوشوردولار. ولاکن صابر، هم مضمون و هم فورماجا هر جوره فکره و هر جوره قالیبا یول وئرن بیر شاعر حساب اولونور.
11-2-7. صابرین شعرلری نین بیر باشقا مزیتی بودورکی اونلار چوخ ساده و آنلاشیلان دیلده یازیملیشدیر. بیر صابرشناس ـین دئدیگینه گؤره، اونلاری بئش یاشیندا اوشاق بئله اوخوسایدی، آنلاشیلماز بیر سؤز تاپماز ایدی.
12-2-7. ان مهم اؤزه للیک بوکی، او زمان، هر کس صابرین شعرلرینی اوخوماغا و ازبرلمگه باشلادی. هئچ کیمسه اؤزونو اوندان احتیاج سیز گؤرمه دی. هر کس صابره احتیاج حس ائتدی و صابرین شعر باره سینده دئدیگی آشاغیداکی سؤز تحقق تاپدی:
خلقین اوخومادیغی و ازبرلمه دیگی شعر، شعر دگیلدیر.
13-2-7. صابرین خلاقیتینده، موضوع گئنیشلیگی واردیر. بئله کی او، عائله حیاتی نین ان عادی مسأله لریندن توتموش، دنیانین مهم سیاسی حادثه لرینه قده ر میدان آچیر و شعرلرینده هر بیر مسأله یه یول وئره بیلیر. بیز بیلیریک کی مداح شاعرلرین ایشی یالنیز مداحلیق، عاشق پیشه شاعرلرین ایشی فقط عاشقلیک ایدی.
14-2-7. صابر اؤز زمانیندا بیرینجی دفعه اولاراق شعر قالیبلارین آلت اوست ائله مگه و سیندیرماغا باشلادی. بو ایشی ائله مهارت و جسارت ایله یئرینه قویدوکی اؤز زمانیندا یاشایان کهنهچی شاعرلرین هئچ بیریسی اونا قارشی چیخا بیلمه دی. هامی اونو بگندی و سئودی.
ای فلک! ظلمین عیاندیر،
بو نئجه دور زماندیر،
که ایشیم آه و فغاندیر،
منی یاندیرما اماندیر،
گؤزومون اشکی رواندیر،
اوره گیم دوپ – دولی قاندیر،
هامی غمدن بو یاماندیر،
کی نئچه اهل قلملر، بوراخیب جانیما غملر،
قاریشیب درد به هم لر،
اوره گیم ایندی ورملر،
غازئته، ژورناله بو کفرشیم لر،
نئجه جراتله رقملر یازیب،
اسلاما ستملر ائله ییرلر کی،
گره ک عالم اسلامدا، هر اؤلکه ده،
هر شهرده، دینار و درملر ساچیلیب،
مکتب نسوان آچیلیب.
صابر عمومیتله شعرلرینی عروض بحر و وزنلرینده یازمیشدیر. لاکن موضوعلاری نین یئنی لیگی و تکرار اولونمازلیغی سبب اولموشدو کی بیر سنت اولاراق ردیف و قافیه لری ایسته دیگی کیمی دگیشسین و کهنه قایدا - قانونلاری یئنی لتسین. گرچه مخمس، مسدس، رباعی و بو کیمی قالیبلاردا شعر یازمیشدیر، آنجاق اونلاری خلقین باشا دوشمه دیگی سؤزلر ایله یوخ، بلکه تام عادی دانیشیق دیلینده اولان کلمه لر و جمله لر ایله بزه میشدیر. اونلاری خلقین مالی ائتمیشدیر.
15-2-7. صابرین بیر هنری ده شعر قهرمانینی دیندیرمه، و اونلارین دیلیجه دانیشما و شعر یازمادیر. اونون شعرینده خان، بیگ، قوجا، جوان، شاه، وزیر، عوام، قارا جماعت، قادین و هر کس اؤز دیلی و شیوه سی ایله دانیشیرلار و هر کس اؤز سؤزلری ایله اؤزونو افشاء ائدیر. ساتیرام، فهله، اوخوتمورام ال چکین ا، ایکینجی، آخ نئجه کئف چکمه لی ایام ایدی و باشقا شعرلری بو اسلوب ایله یازیلمیشدیر.
صابر، ایران فارس و تورک ادبیاتینا اؤز عصرینده درین و یارادیجی تأثیر بوراخمیشدی. بیر چوخ مبارز شاعرلر اونون آردینجا گئدیب، حتی اونون طنز شعرلرینی فارسجایا ترجمه ائدیب گئنیش یایدیلار. مثال اوچون روحانیت لباسیندا اولان سید اشرف گیلانی اونا چوخ حرمت بسله میش و شعرلرینی ترجمه ائتمیشدیر.
مثلا صابر دئییر:
بو ایسه پس او لعینین ده ایشی قلّابی دیر،
دینی - ایمانی دانیب یولدان آزیبدیر بابی دیر.
سید اشرف گیلانی ده بئله یازیر:
پس یقین آن سگ بی دین عملش قلابی است،
ایها الناس بگیرید که معلون بابی است.
البته نسیم شمال صابرین شعرلرینی گاه ترجمه، گاه اقتباس ائتمیش و گاه دا استقابل ائدرک اونلارا نظیره یازمیشدیر.
مثلا:
پاه آتونان نه ته هر یاتدی بو اوغلان اؤلوبه!
نه ده ترپنمه ییر اوستونده کی یورقان اؤلوبه!
شعری اصلینده 10 بیتدیر. سید اشرف ایسه اونو:
وای بر من مگر این ملت نادان مرده،
داد و بیداد مگر این همه انسان مرده.
باشلیغی آلتیندا 27 بیت اولاراق تنظیر ائتمیشدیر.
و یا صابرین بو شعرینی:
وار ایمیش روسیه ده مین - مین پریزاد، اردبیل،
بیرده نامردم اگر ائتسم سنی یاد، اردبیل.
صابر بئله تنظیر ائتمیشدیر:
حال در روسیه می بینم هزاران نازنین،
احمقم من گر ز قزوین آورم یاد، ای پدر!
اِشْهَدْ بِاللَّهِ اَلْعَلِيِّ اَلْعَظِيمِ،
باز شده وقت سخن پروری،
صاحب ایمانم، آ شیروانلیلار!
جفعری ام، جعفری ام، جعفری،
یوخ یئنی بیر دینه یقینیم منیم،
اشهد بالله العلی العظیم،
کهنه مسلمانم، آشیروانلیلار!
در خط اسلام منم مستقیم!
- گؤرمه! – باش اوسته، یومارام گؤزلریم.
- دست مزن! – چشم، ببستم دو دست،
- دینمه! – مطیعم، کسه رم سؤزلریم.
- راه مرو! – چشم، دو پایم شکست.
مولدایی، سالمادی ائل دیل بوغازا.
حاجی، بازار رواج است رواج،
عیبی یوخ، گرچه قویولدوق لوغازا،
کو خریدار؟ حراج است حراج!
یاز بو اعلانیمی ده بیر کاغازا:
می فروشم همه ی ایران را،
آچمیشام ری ده گئنیش بیر ماغازا،
عرض و ناموس مسلمانان را،
چوخ اوجور قیمته هر شئی ساتیرام،
رشت و قزوین و قم و کاشان را،
آی آلان! مملکت ری ساتیرام!
بخرید این وطن ارزان را،
یزد و خوانسار حراج است، حراج!
کو خریدار؟ حراج است حراج!
بیر قوجایام چاق نر کیمی یاشارم!
گرچه من پیرم و خم گشته ز پیری کمرم،
از جهان بی خبرم!
دؤرد آروادی بیر – بیرینه قوشارام!
چار زن دارم و در فکر عیال دگرم،
از جهان بی خبرم!
بلای فقره دوشدون، راضی اول، بیچاره، صبر ائیله!
صبر کن، آرام جانم، صبر کن...
اوزون اولدویسه گر کلفت یانیندا قاره، صبر ائیله.
صبر کن دردت به جانم، صبر کن ...
بیر آی سونرا نسیم شمال ین ۴۵ نجی نمره سینده بو شعری چاپ ائله دی:
حاجی، بازار رواج است رواج،
کو خریدار؟ حراج است حراج.
می فروشم همه ی ایران را،
عرض و ناموس مسلمانان را،
رشت و قزوین و قم و کاشان را،
بخرید این وطن ارزان را،
یزد و خوانسار حراج است حراج!
هابئله شهریار اونون بیر نئچه شعرینی فارسجایا ترجمه ائتمیشدی. مثلا:
ای در به ر گزیب اوره گی قان اولان چوچوق شعرینی بئله ترجمه ائتمیشدی:
ای پا برهنه دربدر کوچه ها یتیم،
گوید زبان حال تو با من چه ها یتیم.
چون در اشک خود چه شدی بی بها یتیم،
دامان آبرو مکن از کف رها یتیم.
اشک ببین و حسرت بی انتها یتیم،
ای پا برهنه در بدر کوچه ها یتیم.
هوپ هوپ نامه نین نشرلری
میرزا علی اکبر طاهرزاده صابرین شعرلری اوز حیاتیندا کتاب حالیندا چاپ اولمادی. سید حسین اؤز خاطره لرینده یازیرکی، صابر اؤلوموندن قاباق اونا دئمیشدی:
«گؤرونور، من ده حاج سید عظیم کیمی اؤز کتابیمی گؤرمه دی حسرت ایله اؤله جه گم.»
１. هوپ هوپ نامه نین ایلک چاپی 80 صحیفه ده 1219 ش. (1912 م.) ایلینده صابرین دوستو محمود عمی توسطی ایله بوراخیلمیشدیر.
２. ایکینجی چاپ، بیر ایل سونرا (1913 م.) حجملی بیر کتاب شکلینده رسملی اولاراق بوراخیلدی.
３. اوچونجو چاپ، حبیب صمدزاده نین نظارتی ایله 1948 نجی ایله 1948 نجی ایلده نشر اولدو.
４. دؤردونجو مکمل نشر ایسه 1963 نجی ایلده عباس زمانوف و حمید محمدزاده طرفیندن حاضرلانیب مصور اولوب و 484 صحیفه ده چاپ اولدو. متنی چاپا حاضرلایان مرحوم حمید محمدزاده یازیر:
«شاعرین منظوم اثرلرینی و مکتوبلارینی احاطه ائدن بو کتاب چاپا حاضرلانارکن، بوتون متن (ایلک منبع لری هله معلوم اولمایان بیر نئچه شعر استثنا ائدیلمکله)، بیرینجی دفعه نشر اولدوغو غزئت و ژورناللارداکی متنلر ایله، همچنین هوپ هوپ نامه ایلک اوچ نشری ایله توتوشدورولموش، کئچمیش نشرلرده کی بیر سیرا تحریفلر اصلاح ائدیلمیش، هابئله صابره مخصوص اولمایان، لاکن هوپ هوپ نامه نین مختلف نشرلرینه سهوا داخل ائدیلمیش بیر نئچه ساتیرا (= طنز پارچاسی) کتابدان چیخاریلمیشدیر.»
ایندیه قده ر دفعه لر ایراندا و خارجدا همین چاپ، افست طریقی ایله چاپ اولموشدور.
５. کریل و لاتین الفبالارینا کؤچورولوب نشر ائدیلن هوپ هوپ نامه لرده یوخاریدا قید ائتدیگیمیز ۴ نجو چاپین اوزوندن کؤچورولموشدور.
６. دفعه لر هوپ هوپ نامه دن سئچمه لر و «گزیده» لرده ایراندا و خارجده چاپ ائدیلمیشدیر.
７. 1358 نجی شمسی ایلینده تهراندا مرحوم محمد علی فرزانه طرفیندن هوپ هوپ نامه رنگلی تصویرلر ایله 3 نجو چاپ اساسیندا یئنی دن چاپخانادا دوزولوب نشر اولوندو.
８. 1381 نجی ایلده مرحوم حمید آرش آزاد طرفیندن کؤچورولوب 392 صحیفه ده بیر داها تبریزده چاپ اولدو.
９. 1992 نجی ایلده بیر داها باکی شهرینده هوپ هوپ نامه یازیجی نشریاتی طرفیندن چاپ اولموشدور. بو نشره، او زمانا قده ر چاپ اولمامیش بیر نئچه شعرده سالینمیشدیر.
10. هوپ هوپ نامه اثری بیر داها اردبیلده شیخ صفی الدین انتشارتی طرفیندن 1387 نجی ایلده نشر اولدو. بو نشرین قاباقکی نشرلرده گؤره هئچ بیر یئنی لیگی یوخدور. یالنیز اونا رسول اسماعیل زاده طرفیندن یازیلان بیر اؤن سؤز واردیر. او، ناشر اولاراق اصلینده حمید محمدزاده نین ترتیب ائتدیگی هوپ هوپ نامه نی، اونون یازدیغی ایضاحات ایله و اوندان هئچ آد آپارمایاراق چاپ ائتدیرمیشدیر. بو نشرده تحریفلره ده راست گلمک اولار. مثال اوچون:
１- بیر چوخ یئرده «ملا» کلمه سینی «میرزا» یا تبدیل ائتمیشدیر. حال بوکی صابر کتابین هر یئرینده ملا، ملادای، ملاعمو و بو کیمی کلمه لردن قصدی، ملانصر الدین نشریه سی و اونون باش یازاری جلیل محمدقلی زاده دیر.
２- بعضی بیتلری تحریف ائتمیشدیر. مثلا:
اصل هاردا مسلمان گؤرورم قورخورام.
تحریف داردا مسلمان گؤرورم قورخورام.
(ص 133)
اصل ملا ایله بگ خان قاپیسیندا سپلنگ اول
تحریف میرزا ایله ... (ص ۲۱۰)
هابئله «نئچون مکتبه رغبتیم اولماییر» شعرینده (ص ۳۱۲) بئش مصراعلی بیر بندی، «قورخورام» شعرینده (ص 133) بیر بیت، «بوندان سورا» شعرینده (ص 223) بیر بیت و ... حذف ائتمیشدیر و بعضی شعرلری «یاللعجب» شعری کیمی تمامیله حذف ائتمیشدیر. هابئله ای عمو (ص. 254) و فسنجان (ص. 253) شعرلرینی کلا حذف ائتمیشدیر.
３- بعضی یئرلرده یئرسیز اولاراق کلمه لری دگیشمیشدیر. نمونه اولاراق:
سؤیله مه ← سؤیله (ص 192)، عبد ← عهد (ص 155)، اونون ← او گون (ص 170)، قاچمازدی ← چاتمازدی (ص 175)، سنین ← سنه (ص 176)، عمر ← عصر (212)، ائل ← اول (ص 250)، طمعین ← طعمینی (ص 253)، سییئزد ← قورولتای (ص ، 138)، هاردا ← داردا (ص. 312) ائتمیشدیر.