اؤتن ایللرده ایران مجلیس کیتابخاناسینین الیازما‌لار بؤلوموندن 921 هیجری-قمری تاریخینده «محمد سعید» آدلی خطاطین الی ایله یازیلآلینمیش بیر الیازمانین فوتو صورتینی مرحوم نوسخه شوناس عالیم دوکتور عبدالحسین حائری دن آلدیم. نستعلیق شیوه‌سیله یازیلمیش بو الیازماسی بئله بیر باشلیقلا عنوانلانمیشدی: «شاهنامة سلجوق از زبان لطفی» (سلجوق شاهنامه‌سی لطفی‌نین دیلیندن). یازیدان باشا دوشولور کی، ایندییه دک نشر اولونمایان بو اؤنملی اثر« لطفی» آدلی بیر شاعیرین اثری دیر. فارس دیلینده یازیلان بو نادیر الیازمانین ایلک بئیتیندن سون بئیتینه ده ک هئجا وزنلرینده یازیلمیشدیر. الیازمانین نسخ اولوندوغو یوز ایللیکده فارس شعیرینده هئجایی شعیرین سبک اولاراق شاعیرلر طرفیندن بیر ادبی شیوه کیمی یازلدیغینا داییر قئید اولونان هئچ بیر قایناق الده ائده بیلمه دیم. لاکین،بو مؤوضویا ایدینلیق گتیرمک اوچون آختاریشلاریمدا، فارس دیلینده اولان شعیرلرین اؤلچولری اوزرینده تدقیقات آپاران تانینمیش شاعیر- عالیم دوکتور« شفیعی کدکنی» تدقیقاتلاریندا باشقا ایضاح وئرمه دن هئجا وزنیله یازیللان بو مثنوینین آدینا ایشاره ائدیر. او ایللرده دیرلی خداآفرین مجلله سینین باش یازاری کیمی چالیشیردیم. مجلله یه گؤندریلن یوزلرله مقاله لر آراسیندا گؤیلرده آختاردیغیم قایناقلارین بیرینه ایشاره اولونموشدور. مقاله نین مؤاللیفی سایین ایلیاس طهماسیب "خداآفرین" ژورنالینین 3-جو ساییند نشر ائتدیردیگی " اوزان شعر کلاسیک" باشلیقلی مقاله سینده بئله یازمیشدی: اوستاد شفیعی کدکنی "شاهنامة سلجوق" آدلی بیر منظوم کیتابدان دانیشیر کی، هئجا وزنینده دیر " مقاله نین یازاری فارس دیلینده اولان بو مثنوینین ایلکین قایناغی و موللیفی حاقیندا هئچ بیر معلومات وئرمه میشدیر.
ایلک بؤلومو اؤنملی بیر « اوغوزنامه» اولان بو هئجایی مثنوینین سون بئیتینده «لطفی» نین آدی اثری فارس دیلینده یازان بیر شاعیرین آدی کیمی گلیبدیر. شاعیرینین آدی «لطفی»سؤزونده ایفاده اولونان اوسون بئیت بئله دیر:
"نگه کن لطفی بر افلاک
آنانکه استخوان خموش در خاک"
مثنوینین شاعیری«لطفی»صراحتله بو اثرینی« بایزید» دؤورونده یازدیغینا ایشاره ائدیر. او مثنوی نین« داستان اوغوز اغظم ملوک الترک» بؤلومونون 4-نجی بئیتده بئله یازیر:
..."در سایه شهنشاه کشورگشا
نامش «بایزید» هم شیر آدا
آن نخل غضنفر که از نسل اورخان
شد بختیار زتیغش اهل عرفان
روزگار که بر وی با امن و امان
رونق شد به بازویش زمان
این سخنم که در سایه ی گلبن اوست
رفت دشمنان هرجا شد دوست..."
«لطفی» نین کیم اولدوغونو آراشدیردیقدا، عثمانلی ایمپراطورلوغوندا ایکینجی بایزید دؤورونده یازیب یارادان مشهور بیر "لطفی" ایله قارشیلاشیریق. او، «فاتح سولطان محمد» ین درباریندا سلطانین کتابخاناسینین مسئولو و مصاحیبلریندن ایمیش ، بئله کی،«فاتح سولطان محمد» له ادیبانه مزاحلاردا ائدرمیش. اونون حاقیندا بیر چوخ تاریخی قایناقلاردا و تذکره لرده معلومات الده ائتمک مومکوندور. ائله‌جه‌ده همن سلطان «بایزید»ین فرمانی ایله اعدام اولونان"لطفی" نین حاقیندا تورکیه ده یازیلان علمی قایناقلار راست گلیریکه ده، اونون بو اثرینین حاققیندا معلومات الده ائتمه دیک ،لاکین اونون شاعیر لطفی اولدوغونو صراحتله قئید ائدیرلر.
بو مثنوی حاقیندا ایلک معلوماتی 2000-جی ایلده تهراندا آنادیلیمیزده نشر اولان خداآفرین ژورنالینین 54-جو ساییندا « اوغوزلاردا نووروز بایرامی» باشلیقلی مقاله مده سایغیلی اوخوجولارا بایراملیق اولاراق یئنی بیر تاپینتی کیمی معلومات وئرمیشدیم.. 2022جی ایل سون تدقیق و شرح‌لریمله همن مثنوینین اوغوزنامه اولان بولومونو"خداآفرین" ژورنالینین ،190،191-جی سایلاریندا آردیجیل نشر ائتدیردیم.
سؤزو گئدن مثنوینین ایلک بؤلومو اوغوزخان دؤورونه و اونون قایدا-قانون‌لارینا، تاریخی حادثه‌لرینه و داها اؤنملیسی بو کی، بؤیوک اوغوز خانین اوغلو «گون خان»ین نوروز بایرامی نین گونونده تاختا کئچیب پادشاه اولماسینا، اوغوزلارین تشککول تاپماسینا حصر اولونموش و او دؤورلردن قیمت‌لی معلومات وئرن دیرلی بیر« اوغوزنامه»دیر.
بو مثنوینین"اوغوزنامه" بیر نئچه تاریخی حادثه‌یه و تاریخی سنده ده ایشاره‌لر اولوب کی بورادا قئید ائتمک ایسردیم
1 – "خوز" (خوزی دیلی)
مؤلف اوغوزون دیل آچما سحنه‌سینه عایید اولان بؤلومونده یازیر:
"...چون اغوز از مادر زاد
نمید از او فارقه بر معاد
همه میران،غازیان از آن
در مجلس شد واله و حیران
پسر گفت در آغوش مادر
مردم نا مردم طالعم زخاور
نجوئید نام، نامم اغوز(اوغوز)
خیزم خیز هم خوزم خوز
اصل خوز از اینجا شد
آن کیش دلیر لابد..."
مؤلف بورادا بیرتاریخی حقیقته ایشاره ائده‌رک"خوز"لارین آدینی چکیر و "اوغوز" لاریندا "خوز"لارلا بیر کؤکدن اولماسینی وورغولاییر(آد تاپمایین، آدیم اوغوز، خیزم ده خیز، خوزم ده خوز) . یئرلیدیر کی،بو میصره ایله باغلی مرهوم تاریخچیمیز دوکتور "محمدتقی زهتابی" نین بیر قئیدینه دقت ائدک. او یازیر:
"....خوز(خوزی): ایرانین جنوب غربینده و عراقین شیمال شرقینده یاشایان تورک دیللی بیر ناحیه‌ده یاشایان خالقین دیلینه "خوزی"دیلی دئمیشلر. دوکتور محمدتقی زهتابی یازیر: "ایلام"حکومتی‌نین آرا‌دان گئتمه‌سیله او خالقین دیلی آرا‌دان گئتمه‌دی. قالیب یاشادی و ایسلام دؤورو تاریخچیلری طرفیندن "خوزی"دیلی آدلاندی. بو دیل ایندی هم خوزیستانین شوش اطرافی وعراقین شوش شهرینه یاخین یئرلری او جمله‌دن، منده‌لی شهرینده،"لرستان"ین "سونقور" شهری و اونون گئنیش اطراف کندیستانلاریندا و شاید باشقا یئرلرینده قالیر،خلقین آدی دیلی و اونسیت واسطه‌سیدیر. اؤزو ده، چاغداش آذری تورکجه‌سی‌نین بیر لهجه‌سیدیر. "
2 - نووروز بایرامی
بیر سیرا خالقلارین ایدا‌لارینا جاواب اولاراق، بو مثنوی ده« نووروز بایرامی» نین «اوغوزخان» طرفیندن ده ب اولاراق باشلانماسی آچیق آشکار یازیا آلیبدیر.او یازیر:
نهاد روز عید هر سال دو روز
گفتند عید جسارت، هم نیز نوروز
در عید نوروز شاعران پر کمال
بگفتند منقبة جسارت با خوش مقال
(هر ایلده ایکی گون بایرام گونو قراری قویدو، نوروز بایرامی و قوچاقلیق بایرامی دئدیلر/ نووروز بایرامیندا اوستاد شاعرلر خوش سؤزلرله قهرمانلیق داستانی دئدیلر .)
گؤرونور کی، نووروز بایرامیندا تورک‌لر آراسیندا هله‌ده ده ب دن دوشمه‌ین شعیرلر اوخویوب،داستانلار سؤیله ییب، یاریشلار کئچیریب، ایگیدلیک و جسارت‌لر گؤستریب، میللی روحون داهادا دیرچلمه‌سینه سبب اولان مراسیم‌لریمیز ائله اوغوزخان زامانیندان قالمیش‌دیر. بو ده بلرین و عادت عنعنه‌لرین اوغوز دؤوروندن قالماسینی فاکتیک اولاراق مثنو‌یسینده وورغولایان "لطفی" اوخودوغو ومعلومات آلدیغی قایناقلاری دا، بیزه تانیتدیرماق ایسته میشدیر. او، اوغوزخان زامانی ده ب اولان ائل عادت- عنعنه‌لرینی بیزه ایضاح ائدیرسه سؤزونون قایناغینی دا، بئله گؤستریر. او بو تاریخی عنعنه لری "قاتمر" آدلی اعتبارلی بیر منبع‌دن نقل ائتدیگینی صراحتله بیلدیریر. عصری‌نین بؤیوک علم آداملاریندان اولان "لطفی" نورز بایرامی و باشقافولکلوروموز حاققیندا یازدیغی سؤزلرینین قایناغی باره‌سنده یازیر:
چون نوشته این در قاتمر هونغار
این کتابیست که از ایرقیل یادگار
قاتمر در ترکی به معنای کتاب
هونغار ز نسل اوغوز شهرت یاب
در اینجا نوشته حوادث به هر سال
چنانکه آن کتاب دستان حال
هم نوشته به خط هونغار
دوکتور محمت دوغان چاپ ائتدیردیگی «بؤیوک تورکجه سؤزلوک کیتابی»ندا "قاتمر" سؤزونون معناسی بئله ایضاح ائدیلیر: "کاتمئر" - 1. کات کات اولما حالی، کاتمئر، کاتمئ بؤرئک. 2.کات کات اولان شئیلرین بیر کات‌لاری"...
چوخ گومان کی، بو مثنوی ده «قاتمر/کاتمئر»سؤزو بیر کیتاب آدی و یا عموم خالق آراسیندا کیتاب مفهوموندا ایشله نن بیر دیالئکت سؤزجوک اولموش اولسون. بیزیم بو گون الیمیزده اولماسا دا، یقین کی، مثنوی نین مؤللفی «لطفی» و یا اونا روایت ائدن شخصین دئدیگینه گؤره »قاتمر« کیتابی ایرقیلین کیتابی ایمیش. تاریخده «خواجه ایرقیل» و «ایرقیل یئنی‌کنتی» کیمی آدی چکیلن بو شخص« اوغوزخان»ین و اوغلو «گون خان»ین باش وزیری ایمیش. لطفی باشقا بیر بئیتینده نوروز بایرامیندا اوز وئرن بیر تاریخی حادثه نی وورغولایاراق یازیر:
«گون خان» که فرزند اوغوز
خاقان شد در روز نوروز
(اوغوزون اوغلو گون خان، نووروز گونو خاقان اولدو)
بیر داها نوروز بایرامینا ایشاره ائدن بو بئیت گؤستریر کی، اوغوزلار زامانی نووروز بایرامی میللی بیر بایرام ایمیش و پادشاه او گونه سایغیسینی گؤستره ره ک تاختا کئجیر. بو مثنوی اوغوز خان ائولادلاری اولاراق بیزلرده اولان نوزوز بایرامینین اهممیت‌لی گون اولدوغون بیر داها بیزه وورغولاییردئمک نوروز بایرامینا بیر میللی بایرام کیمی قاتیلماغیمیز اولو بابالاریمیزدان بیزه قالمیش بیر فولکلور ده بی دیر.
بایرامینیز موبارک!.