ƏDƏBİ – MƏDƏNİ ŞƏXSİYYƏTLƏRİMİZ
صدیار وظیفه ائل اوغلو
ادبی چلنگ(5)
رحمان آراز
سوسوز، یاغمیرسیز، قوپ قورو دوزلاق بیر چؤلده تیکانلی کوللارین آراسیندا بیر قیزیل گول کولوندا آچیلان گول قونچاسینی یقین کی، هر بیر اینسان تعجوبله نر، یئریمکده اولسا دورار، دایانار، حئیرتله او گولون- چیچگین گؤزه للیگینه حئیران- حئیران باخار. بو سوسوز ، شورانلیق چؤلده کیم بئجریب بو گؤزه للیکده قیزیل گولو - دئیه ر.
بیزیم اؤلکه ده، آنادیلیمیزده یازیب یارادان شاعیر و یازارلار بئله بیر شرایطین یئتیرمه لریدیرلر. یوز ایله یاخینددیر کی، اونلارین هر بیری شورانلیقدا بیتمیش بیر قیزیل گول کیمی اؤزو، اؤزونو یئتیریبدیر. آنا دیلینی ، ادبیاتینی ، فولکلور و کیملیگینی مدرسه لرده و علم اوجاقلاریندا اؤیرنمه ین بیر شاعیر، یقین کی اؤزو اؤزونو یئتیریر . بو بیزیم مدنی حیاتیمیزین شاهکارلارینداندیر. گنجلیک ایللریندن بری شعیر و ادبیاتیمیزلا اوغراشیب، شعیریمیزین ذیروه یوللاریندا ایره لیله ین اوستاد شاعیرلریمیزدن اولان «رحمان آراز» ادبی محیطیمیزه عطیر ساچان شاعیردیر. او، سارسیدیجی بیرجیسمی خسته لیگه معروض قالسادا، حیاتینین داهادا آغیر شرایطینده ده، یازیب یاراتماقدان اوزاقلاشمادی. منجه بو هونر و ادبیاتین اعجازلارینداندیر. رحمان آرازین جیسمینده عؤمورلوک داوامی اولان بو آغیر خسته لیکدن سونرا، بیر شاعیرین شعیر و صنعتله سون درجه ده یوغرولدوغونو باشا دوشه بیلیریک. یقین کی، زامان همیشه اونون ده یرینی اؤزو وئره جکدیر. یئری گلمیش ایکن ،ایکی آی اؤنجه چاپ اولوب یاییملانان «ساوالان قارتالی» آدلی شعیر کیتابینا یازدیغیم «رحمان آراز» باشلیقلی اؤن سؤزه بیرده قاییتماق ایسته ییرم :
"... بو آجی گونلری یاشاماق اوچون،
گؤیلوم! دؤز، سیلدیریم قایالار کیمی.
هیجرانی ،حسرتی ایلمه-ایلمه دوز،
بایاتی، اوخشاما، سایالار کیمی. (رحمان آراز)
آراز بویدا نیسگیل،آراز درینلیکده احساس،آراز جوشغونلوقدا وطن سئوگیسی تاپا بیلیریک «رحمان آراز»ین قوشما و گرایلیلاریندا. «رحمان آراز»ین چاپا حاضیرلادیغی بو 5-نجی شعیر مجموعه سی چاپا یئتردیگی شعیر مجموعه لری کیمی، اولدقجا سئومه لی و اوخو مالیدیر. اونون بو کیتابداکی شعرلرینی اوخویاندا، هر بیر شعیر پارچاسینی اوخویوب قورتارانادک، نئچه -نئچه گؤزل تشبیه لر، درین دوشونجه لر ، یئرلی -یاتاقلی دئیله ن کنایه لر و میللی روح یارادان چیلغین مصرعلریله قارشیلاشیریق. «رحمان آراز» هر نه یه توخونوبسا، ایچ دونیاسینین طوفانلی هارای و هئچقیریقلارینی بدیعی مصراعلاری ایله چئوره سینه پوسگورن بیر وولکان کیمیی گؤرونور. اونون شعیر دونیاسی جریاندا اولان چاغداش آذربایجان شعرینین هئچ بیر واریانتی کیمی گؤرونمور. یالنیز اؤزو و اؤزو کیمی گؤرونور. بیز اونون شعیرلرینده گئنیش مؤوضو و مضمون جغرافیاسی نین سئیرینده اولوروق. دئیه بیلیریک کی، داش آلتیندا بیر دویون قویماییب. هر نه دن، هر یئردن یازیب، یارادیب. هامینین اؤز پایی وار «رحمان آراز» شعیرلرینده، اونون یازدیقلارینین آراسیندا هر کیمسه اؤرک سؤزونو تاپا بیلیر. مصرعلرینی اوخودوقجا ائله بیل آنا وطنین سئیرینه چیخمیسان، آنا وطنده اولان گؤزه للیکلری، سئویله ن هر بیر میللی ماراقلاری، شیرینلیکلریله ، آغری– آجیلیقلاریله، بئله گؤرورسن. اونون صمیمی شعیرلرینده بو مصرعلری کاغاز اوزره یازاندا اوخوجسو ایله دانیشیرمیش کیمی گؤرونور. «رحمان آراز» هر بیر شعیرینده آذربایجاندا اولان عادتلر، عنعنه لر ، تاریخی تجروبه لر ، اعتراضلار و میللی وارلیغیمیزدا مقدسلشمیش هر نه یی بول- بول تاپیریق:
سازی بایراق ائیله، قالدیر گؤیلره،
منیم سازلی سؤزلو اوزان قارداشیم.
ائلین دردین -غمین چک زیله- بمه،
یوردو اویماق- اویماق گزه ن قارداشیم،
منیم سازلی- سؤزلو اوزان قارداشیم
دده قورقود چالان قوپوز دؤشونده،
اوغوز خانین بوز پاپاغی باشیندا،
سازین - سؤزون آذربایجان یاشیندا،
تورک ائللرین بویا دوزه ن قارداشیم،
منیم سازلی- سؤزلو اوزان قارداشیم
سؤز و ایفاده لری اولدوقجا یئرلی- یاتاقلی گلن بو مصرعلر میللی ائلمانلاریمیزی، تاریخی نیشانه لریمیزی آیدین و دقیق صورتده گؤستریر. مثلا،" دده قورقود"ون "قوپوزو" و "اوزان"ین "ساز"ینی نظرده آلاق، بو ائلمانلارین هر هانسیسی نین یئری دگیشیلسه تاریخیلیک باخیمیندان یالنیش بیر بیلیک یارانا بیلردی. بوناگؤره کی «رحمان آراز»ین دوغرو- دوزگون یازدیغی کیمی خالق آراسیندا گئدن دانیشیقلاردا، دده قورقود دؤورو «قوپوز» و اوزانلار دؤورو ایسه «ساز» اصطلاحی ایشلنیرمیش . بو شاعیریمیزین اینجه صنعت تاریخیمیزی و اونون اینجه لیکلرین باجاریب یازماغینی گؤستریر. بو فاکتلار بو شعیرده گؤرونن دولغونلوغون دانیلماز فاکتی دیر. اودور کی، تاریخ کیتابلاری کیمی «رحمان آراز»ین شعیرلرینده همیشه شیرین بیر جذبه وار و شاعیر بو جذبه لری ایله بیزی ایسته دیگی نوقطه یه آپاریب چیخاریر و اوخوجو جرگه سینده ساخلاییر.
سازیندا- سؤزونده ائلین نفسی ،
گونوگوندن آرتدی ائلین هوسی ،
«یانیق کرمی» دی «آراز»ین سسی،
صبح اولوب اوجالیر اذان قارداشیم،
منیم سازلی- سؤزلو اوزان قارداشیم.
دوغرودور، هانسی شیرین بیر آشیق مجلیسی دیر کی، صبح اذانینا قووشماسین، بیز چوخ واختلار بونون شاهیدی ده اولموشوق و اونلارلا قئیده آلینان تاریخی یاداشتلاریمیزدا دا یازیلدیغینی تاپا بیلریک، صبح اذانی نا ده ک سازلی سؤزلو مجلیسلریمیز داوام ائدیر میش سه ، خالقیمیزدا سازیمیزدا و سؤزوموزده اولان سایغینی ماراغینی گؤستریر. یوخاریدا گله ن بئیت ده « ائلین هوسی» اصطلاحینین یئرلی -یاتاقلی اولدوغونو گؤستریر. تاریخیلیک باخیمیندان دا، طبیعی اولا‌راق آذربایجانیمیزدا یارانان میللی ادبیات اؤز قایناغینی اؤتن عصرلرده اولان کؤک و سویوندان آلمیش‌دیر. اونون کؤکو شیفاهی خالق ادبیاتیندان باشلانمیش، اونونلا مایالانمیش و بوگونکو گؤوده‌سینده اولان قول- قانادلارینا آخینمیش‌دیر. یوخاریدا کی بئیتلر بیزی باشا سالیر کی، سن بوسان ، اونو اؤیرن، تانی و اونونلا یاشا، اؤز درینده یاشاماق ایسته سن.
بولودلار اودلانیب،گؤیلر یاخیلیب،
دولوب،داشیب چایلار سئل هارا گئدیر.
سؤکولوب گئچیدلر سینیب کؤرپولر،
جیغیرلار کسیلمیش، یول هارا گئدیر
اؤندری مانقوردلار چاشقینلار اولان،
یادلارا دیز چؤکوب،سجده لر قیلان،
آجی توستو اولوب گؤزلره دولان،
آیسیز گئجه لرده ائل هارا گئدیر.
بو بیئتلرده اؤز تاسوف و اوره ک آغریلارینی گؤسترن شاعیریمیز اومیدینی هئچ واخت الدن وئرمیر و گلجگی داهادا آیدین و اوغورلو گؤرور و بیزی حیات عشقیله یاشاماغا چاغیریر:
جهالتین چر آتینی دوردوروب،
آیاغینا بوخوو -قاندال ووردوروب،
قول- قیچ ائدیب ،باجاقلارین سیندیریب،
ایفچین نالین سؤکوب ،باداقلا قارداش.
اصیل صنعت ائله بئله اولور،حیات وئریر، یاشادیر، صاباحلارا دوغرو آپاریر بیزییم پاک آماللاریمیزی. بیر تجروبه لی شاعیر کیمی «رحمان آراز»ین «ساوالان قارتالی » کیتابیندا بیز اومود و آرزیلاریمیزی بوللوجاسینا تاپیریق. بو اونون صنعت خالق اوچوندور دئییله ن فیکیره اورتاق اولدوغونو گؤستریر. دونانین بو اویونبازلیقلارلا دولانان چاغیندا، میللی وارلیغیمیزین کئشیگینده دوردوغونو گؤستریر.
«رحمان آراز» بو کیتابا یئرلشه ن و کیتابین عنوانی اولان «ساوالان قارتالی» اوزون پوئماسی 100 صحیفه نی ائحتیوا ائدیر. پوئمانی ایکی دؤنه اوخودوم، بیر دؤنه اؤزوم اوچون، بیر دؤنه ده اؤن سؤزه شعیر پارچالاریندان شاهید گتیرمک اوچون. یازیلان دؤرتوکلرینین هر بیریسی شاهید گتیر مک ایسته دیگیم پارچا نین یئرینده اوتورا بیلردی. بو یوز صحیفه لیک پوئمادا قالاق- قالاق تاریخی، علمی، مدنی و فولکلوریک کیتابلاریمیزین عصاره سی یئرله شیبدیر. شاعیریمیزده بو قدر گنیش مطالعه و ذهنینده اولان یادداش گوجونه حقیقتا گووه ندیم. بو تایسز حافظه ده یئرلشه ن تاریخی دوشونجه لری اوخوجولارینا آشیلاشدیرماق ایسته ین شاعر، یازدیغی شعیر چارپارالارین پوئتیکلیگینی آزالتمادان ذهنینده اولانلاری اوخوجویا چاتدیردیغی گؤزل مضمونلارا قوربان وئرمه دن، تام باجاریقلا سؤزونو شاعیرانه لیکله دئیه بیلمیشدیر. بو قدر تاریخی شخصییتلر، تاریخی حادثه لر، مدنییت و فولکلور آبیده لرینین بیر شاعیر ذهنینده بوکیمی یاشاماسی اؤزو بیر باشقا محبث طلب ائدیر.
«رحمان آراز»ین «ساوالان قارتالی » پوئماسیندا تکی آذربایجان تورپاقلارینین یوخ، بلکه تورک
دونیاسینین سیموللارینی و تاریخیمیزده اؤز وئرن حادثه لری دوغرو فاکتلارلا مصرعلره بوکوب اوخوجویا تحفه ائتمک یوخاری سوییه ده بیلیک، سئوگی و باجاریقلا برابر یازماق عظمینی ده طلب ائدیر، و شاعیریمیز ده اولان قابلییتلر گؤستریرکی، او بو ایشین عهده سیندن باجاریقلا گله بیلمیشدیر. پوئمانی اوخویوب قورتاردیقدا آلدیغیم لذتدن دولایی حقیقتا عشق اولسون دئدیم «رحمان آراز»ذا اولان بو قده ر گئنیش خیال و بیلیک دونیاسینا.
«رحمان آراز» ساوالان قارتالی پوئماسیندا یازیر:
یوردوموزون داغ – داشی، دوشرگه لری،
دئدیلر: واراقلا، گل اوخو بیزی.
اوزون گئجه لرده قیش گونلرینده،
شعیر ایلمه سیله گل توخو بیزی.
اوزالت تورکستانین گوللو خالچاسین،
اریشی آرغاجی اؤزوندن اولسون .
یئلانی،گؤلو، چئشنیسی،
یوردو موزون داغ – داش دوزوندن اولسون.
و یا :
تورک خالچاسی بیر یازیلی کتابدی،
بویالار مرکب ایلمه لر قلم.
آرزیلار دوزولوب اریش-آرغاجا،
سئوگی باخچاسیندا گزیر خان کرم.
گئنیش خیال واحه لری کیمی گؤرونن بو پوئمادا هر مصرع سنینله دوغما و تانیش گؤرونور. مصراعلاردا یئر آلان اوسطوره لشمیش شخصصیت و آبیده لریمیزی بورادا بیر داها تاریخی روللاریندا گؤرور و درک ائدیریک. عصریمیزده قارانلیقلارلا اؤرتولموش گؤیلرین آلتیندا قات- قات ازیلیب یاشاماقدا اولان چاغداش اینسانلاردا، بو کیمی پوئمالارین درین تاثیری البتده کی زامان سوره سینده اؤزونو گؤستره بیله جکدیر. مصرعلری جیلخا تورک سؤزجوکلریله یارانان بو ایکی چارپارادا مقدس حیسسلریمیزله یاناشی درین فولکلور مدنیتیمیزده اؤزونو گؤستریر. همن پوئمادا اوخویوروق:
تورکون برکتلی سفره سی آچیق،
پایلاماغا لاواش، یوخاسی اولموش.
ویلدورانت نه گؤزه ل آچیق سؤیله میش:
« تورکلر آوروپایا شالوار گئیدیردی»
یای چکیب، اوخ آتیب جیدیر دوزونده،
آلتین اوزه نگیلی آتا میندیردی
بؤیوک آذربایجان وورغونو اولان بو قدرتلی شاعیریمیزین ادبی اوغورلاری شعیریمیزده یارانان بدیعی ادبیات اوغورلارینی بیزه وورغولایاراق صاباحلاریمیزا داهادا ایناندیردی. او بیر آیدین دوشونجه لی شاعیر کیمی بؤیوک تورک مدنیتینین تاریخی کؤکلریندن باشلامیش فولکلور مدنیتینی، دونن و بوگونونو بیزه شعیرلریله آشیلادی. بو ائللی- اولوسلو شاعیریمیزه اوزون عؤمور ،جان ساغلیغی و یئنی-یئنی یارادیجیلیق نائلییتلری آرزولاییرام. یوللاری اوغورلو اولسون
اؤتن ایللردن بری رحمان آرازین شعیر کیتابلارینا بیر چوخ علمی- ادبی فیکیرلر سویلنمیش و اؤن سؤزلر یازیلمیشدیر آشاغیدا همن یازیلارین بیر چوخونو اوخویوروق