آی مئهربان اؤز آنام
گؤزلریمه، گؤز آنام
هر نه‌دیم دئمه‌دی
گولدن آغیر سؤز آنام.(احمدهانی)
21 فئورال دونیا آنا دیلی گونو آدلانیب‌دی. اؤنجه‌لیکجه بو گونون بیر بئله آدلانماغی‌نین سببی بنگلادش اؤیرنجیلرینین طلب‌لری اولوبدور. بنگلادش 1952ـ جی ایلده دوغو پاکستان آدلاناردی. او زامانلار بو اؤلکه‌ده اؤیرنجیلرینین اؤز آنا دیلینده درس اوخوماق‌لاری یاساق اولوموشدو. بونا گؤره اونلار ائعتراض‌لارینی باشلاییب، ایسته‌دیلر کی، بنگال دیلی، اوردو دیلی‌نین یانیندا ایکمجی دیل اولوب، بو دیلده کیتابلار یازیلیب اوخول‌لار قورولسون. بئله ائعتراض‌لار سبب اولدو کی، بنگلادش، پاکستان دان آیریلسین، البتده بو ایش بو راحاتلیقدا اولمادی، چوخلو اینسانلار حبسه گئدیب، چوخلاری دا جانلارینی الدن وئردیلر، باشقا اؤلکه بو راحاتلیقدا ایسته‌میردی کی، بو ایش اولسون آما بو اؤلکه‌نین تورپاق‌لاریندا آخان قان‌لار اوستونلوک قازاندیلار.
بنگلادش اؤلکه‌سی دوغو پاکستاندان آیریلدی. اؤزو اوچون بو اؤلکه‌نین دیلی بللی اولوب، بنگال دیلینده کیتابلار یازیلیب، اوخول‌لار قورولدو. بو قونو اوچون او اؤلکه ده چوخ اینسانلار اؤز جانلارینی اَلده وئریب، هلاک اولدولار، اونلارین آخیب یئره توکولن قانلاری سبب اولدو بین‌الخالق قورومو فئورال آیی‌نین اییرمی‌بیرینی 1999ـ جی ایلده دونیا آنا دیلی گونو آدلاندیرسین. او گونده بری هر ایل بو گونو، بوغولموش دیل‌لرین خالقی سایقی‌لاییب، بو گونو حؤرمت‌له آنیت بیر گون بیلیرلر.
آنا دیلی ندیر؟ اؤنجه بیر سورو هامی‌لار اوچون بودور. آنا دیلی، او دیل‌دیر کی، اوشاق آناسی‌نین دؤل یاتاغیندا، آنا ایله بیرلیک‌ده ایلیشکلری اولور، اونلار برابر اؤز دویغولارینی بیر ـ بیری ایله دگیشدیریرلر. اونلارین آراسیندا ایلک دفعه سس‌لر آلیش ـ وئریش اولور، بو سس‌لری اوشاق چوخ یاخشی آنلاییب، او سسه اونسیت باغلاییر. بونا گؤره دیر کی، اوشاق دونیایا گؤز آچاندان سونرا آغلایان زامانلار آنا سسینی ائشیتجک اوونور، راحاتلیق تاپیر. بو ایش او سبب دن اولور کی، اوشاق او سسی تانییا بیلیر، هامی محبت‌لر، گؤزل دویغولار یانلیز بو دیلده اوشاغا چاتا بیلیر. هامی سئوگولو سؤزلر ایلک دفعه بو دیلده آنادا اوشاغا دئییلیر. بو سبب دن دیر کی، «سوسانه ماریانه ایمپراطوری» دئییر: (آنا دیلی او آراج دیر کی، اوشاق اؤز کیملیگینی اوندان آلیر.) یا بو قونودادیر کی، «نلسون ماندلا»دئییر: (اگر بیر اینسانا کی، او دیلی باجاریر سؤز دانیشسان، سنین سؤزلرین اونون بئینینه یول تاپار، آما ایسه اونون آنا دیلینده دانیشا بیلسون، او سؤزلر او اینسان‌نین کؤنلونده یئر تاپار.)
هامی میللت‌لر اؤز کولتورلری ایله تانینارلار. تاریخ ده یانلیز او میللت‌لر دیری قالیب‌لار کی، باجاریب و چالیشیبلار اؤز آتا ـ آنا عنعنه‌لرینی، اسکی مدنیّت‌لرینی قورویوب، ساخلاسینلار. بئله میللت‌لر هئچ واخت ایناملارینی الدن وئرمه‌ییب‌لر، اونلارا فخر ائدیب، قول ـ بوداق وئریبلر. دیل بیر بئله قونولارین قول بوداغی دیر. او کولتورلارین بوی ـ بوخونلو آغاج‌لاری دیر. هر دیلین اؤزونه سایاق دویغولاری، ایستک‌لری واردیر، چوخلو بو ایستک‌لری سانکی دیل‌لرده تاپماق اولماز، اونلاری سانکی دیل‌لرده آیدینلاشدیرماق اولماز. ایسه بئله سؤزلر، بئله حیسّ‌لر آلاهی دیلده یازیلیب، دئییلسه ده اؤز شیرینلیگینی الدن وئررلر. هر دیلین اؤزونه سایاق چوخلو گؤستریجی‌لری، سیموول‌لاری واردیر کی، سانکی دیل‌لرده اونلاری تاپماق اولماز، یئنی دیلده اونلار اؤز معنالارینی الدن وئررلر. بئله نیشانه‌لر هر دیلدن گئتسه، او دیلده آرادان گئتمه‌لی‌دیر. دیلی اولمویان اینسان، داها بیر کولتور، مدنیّت، دویغو صاحیبی دئییل.
بونا گؤره یونسکو اینسانلارین آنا دیلینه اؤنم وئریب، او دیل‌لری آلقیشلاییر، بو قوروما گؤره هامی دیل‌لرین اؤنم‌لیگی واردیر، بو اؤنم‌لرین بیر سیراسی بودور:
1 ـ اینسانلار توپلوسونون کولتورلارینی قورماق، اونلارین مدنیّت و کیملیگینی هامی اینسانلارین قورولوشوندا تانیتدیرماق.
2 ـ منفی اؤگرتمه‌لرین قاباغینی آلماق، بو قورولوش(یونسکو) بئله دوشونورکی، اوخول‌لاردا اؤگرتمه آنا دیلینده اولمویاندا اوشاق‌لار اوجا مرتبه‌لی تحصیل‌لردن دالی قالیب، چوخلاری دا یاریم تحصیل ده قالیرلار، بو قونو سبب اولور توپلومون ساوادسیز اینسان‌لاری چوخالسین.
بونا گؤره یونسکو چوخلو کونفرانس‌لار توتماق‌لا چالیشیر آنا دیلی‌نین اؤنملی اولماسینی بیلدیرسین، اینسانلارین اؤزلرینه اینام‌لاری اولسون، یادیرغاماق آرادان گئتسین، اوخول‌لاردا آنا دیلی راحات‌لیق‌لا اوخونسون. آنا دیلینده اؤگرتیم(تحصیل) سانکی دیل‌لری اؤیرنمک اوچون گیریش یولودور. آنا دیلینده تحصیل آلماق سبب اولار اوشاق‌لار آلاهی دیل‌لری چوخ تئز اؤیرنسینلر، او قونولاردا گؤزه گلن اوغورلوق‌لار قازانسینلار، آنا دیلینی اؤیرنمک آلاهی دیل‌لره ایلیشیک دئییل، بلکه یول آچاندیر.
«بولز و جینتیس» بیر اورتاق باخیشدا دئییرلر کی، کاپیتالیزم سیستمینده اوخول‌لاردا اولان تحصیل‌لر سبب اولور آدام‌لارین کیملیگی دگیشدیریلسین، بو سیستم اینسان‌لاری اؤز اینام‌لاریندان آلیر، او اؤنملی دوشونمه‌لر آرادان گئدیر، آدام‌لار بیر شئی کیمین اولورلار کی، بو سیستم‌ین قوللوغوندا اولسونلار. بو ایکی عئلم بیلیم‌چی‌سی مریتوکراتیا(یارار بگ‌لیک)تئورئمینی رد ائدیب دئییرلر کی، کاپیتالیزم سیستمینده تحصیل قونوسوندا تارازلیق یوخدور. بو سیستم چالیشیر اؤزونه سایاق اولموش طبقه‌نی قوروسون بئله ایشلر سبب اولور اونلار اوخول‌لاردا اوشاق‌لاری سئچمه ائله‌سینلر، اونلار یئته‌نک‌لی‌لری آختارمیرلار بلکه اؤزلرینه اوخشارلاری سئچیرلر، آما بو ایشلری بئله گؤسته‌ریرلر کی، سئچم‌لر یارار بگ‌لیکدیر.
«شارع‌پور»: لذت وئرن تئورئمینده دئییر، هر بیر شئی کی، اینسانلارا لذت وئره یا اونلارین آغریلارینی آرادان آپارا، آدام‌لار اونا مثبت جاواب وئررلر.
«پارسا» دئییر: آنا دیلینده اؤگرتمه، اوخوجولارا لذت وئرر، بونا گؤره اونلار بو قونویا چاواب مثبت وئریرلر.
بو دؤرد مرحله دن سونرا دئمه‌لیک کی، بیر اؤنملی قونو باخیم دیر. بو قونو آدامین توتارینا، کئچمیش گونلرینه، ایستکلرینه باغلی‌دیر. اوشاق اگر تحصیل آلان دیله اؤنم وئرمه‌سه، بو دیله باغلی‌لیغی اولماسا، اونو اؤیرنمک اوچون کؤنولسوز اولاجاق. بیلیریک کی، کؤنوللو اولماق اؤیرنمه‌نین وئریمی دیر، ایلگی‌سیز اوشاق تحصیل آلماغا چوخلو وئریملری اولمویاجاق، اسناد تئورئمینه گؤره آدام‌لارین باسیلیب ـ قالخماسی‌نین سببی کؤنوللوکدور. «بندورا» بئله دئییرلر کی، باخیش، گؤرمک، یامسی‌لاماقدان قاباقدیر. چونکی باخیش‌چی اؤزونون بیلگی‌لرینی هنده‌وریندن آلیب، اونلاری پروسس ائله‌ییرلر، آما بو ایشلر یامسی‌لامادا یوخدور. بو بیلیم‌چی بئله دوشونور کی، اؤیرنمه، وئریم ایله فرقلی دیر. آدام‌لار باخیم ایله اؤیره‌نیرلر. اونلارین آراسیندا علاقه اولماسا وئریم(عملکرد) اولمویاجاق.
«برنشتاین» دئییر کی، بیر اوشاغین بؤیویوب، باشا چاتماسیندا، اونون توپلوم ایچینده اولماسیندا دیلین اصلی رول واریدیر. دیل واسیطه‌سی ایله بیر اوشاق باجاریر توپلومدا، عاییله‌ده، یولداشلاری‌نین ایچینده اؤزونه سایاق اولان عنعنه‌لری دیله گتیرسین، اونلاری سانکی‌لارا دئسین، آلاهی عنعنه‌لردن باش چیخارتسین. «اریک‌لنه‌برگ»بئله دوشونور کی، بیر اوشاق دیل اؤیرنه بیلمز مگر اینسانلارین ایچینده بؤیویوب باشا چاتسین کی، بیر ـ بیرلری ایله قونوشوب، دانیشسینلار. البتده بو قونو یانی دیلی اؤیرنمک، ایله دیلی اؤیرتمک فرقلی قونودولار. ائله کی، بو تئورئم بللندیریر، اؤگرتیم قورولوشو ایکی طرفلی باغلیلیق‌دیر، بئله باغلی‌لیغی‌نین آراجی دا دیل‌دیر. اؤیرتمن‌له اؤیرنجی‌نین آراسیندا دوزگون باغلی‌لیق اولسا، سبب اولار او اؤلکه‌ده آنلام اینکشافی اولسون، اؤیرنجی‌لر اؤکونلوکلرینی الدن وئریب، هامی توپلوم اوچون چالیشسینلار، بو شراییط ده اولور کی، من‌لیک آرادان گئدیر. هامی بیلیم‌چی‌لرین نظرینه گؤره اوشاق‌لارین لاپ یاخشی ارسه‌مه ـ بوی آتما زامانی ایکی یاشدان، اون ایکی یاشاجاقدیر. بو سن‌دیر کی، اوشاق‌لارین توپلوم شکیل‌لری یارانیر. ایسه بو زامانلار اوشاق باجارابیلمه‌سه دویغولارینی، بیلدیکلرینی دیله گتیرسین، یا باجارماماقلارینی سوروشسون هامی آرزولاری، ایستک‌لری اؤلوب، آرادان گئده‌جکدیر. داها بئله اوشاغین یوکسک‌لیک فیکرلری اولمویاجاق، اونون دیلی ، اؤزو کیمی آلچاقلانیب داها او اوشاق اؤزونو برابر گؤرمویه‌جک. بئله ایشلر اولاندا اوشاغین هامی کیملیگی آرادان گئده‌جک، ایندی یانلیز اونو اینجیمه‌سی، محو اولوب، آرادان گئتمه‌سی اؤنم دئییل، بلکه اونون بوتون مدنیّتی ده او توپلومدا محو اولمالی دیر...
آنا دیلی ان اؤنملی یول دور کی، اوشاق باجارا بیلسین بوتون دویغولارینی قورخوسوز، قایغی‌سیز دیله گتیرسین. آنا دیلین اوخویوب، یازان و دانیشان اوشاق‌لار سانکی دیل‌لری، او دیلده اولموش عئلمی قونولاری هامیدان یاخشی اؤیرنه بیلیرلر. بو سبب دندیر کی، اوشاق‌لارا آنا دیلینی اؤیرتمک اؤنجه‌لیکجه آتا ـ آنانین بورجودور.
اوشاق‌لارلا آنا دیلینده شعر اوخویوب، اونلارا بیچیم‌لی سؤزلر دانیشین، اوشاق‌لار ریتمیک سؤزلری چوخ سئورلر. چوخ چالیشمایین کی، اوشاق‌لار هامی جومله‌لری سیزین کیمی دوغرو دانیشسینلار، چوخ چالیشمایین اونلار یانلیش سؤزلرینی دوزلتسینلر اونلار اؤزلری بیر آز زاماندا بونو باشا دوشوب، دوغرو سؤزلری دیله گتیره‌جکلر. لازیم دیر اونلارا آنا دیلینده دانیشاسیز.
گرک هر دن آتا ـ آنا اؤز اوشاغی اوچون چرن ـ پرن دانیشیب؛ اونا ماهنی‌لار اوخوسون. بو قونو چوخ اؤنم‌لی‌دیر چونکی بونلار هامیسی اوشاغین یادیندا قالیب اونو اؤز آنا دیلینه ماراق‌لاندیراجاق، کئجمیش آنالارین بایاتی‌لارینی یادا سالین! اونلارین چوخو هله بیزیم یادیمیزدا قالیب، اونلاری یادا سالاندا اؤز آنا دیلیمیزه فخر ائدیب، اونا ساری اوچماغیمیز گلیر.
داغلارا دولو دوشر
قار دوشر، دولو دوشر
قبریمی یول اوسته قاز
آنامین یولو دوشر.