MOLLA MƏHƏMMƏD SÜLEYMAN OĞLU
FÜZULİNİN(1494 - 1556 )KİMLİYİNƏ ÖTƏRİ BAXIŞ
Baş yazar və sorumlu müdir : Dr. Hüseyn Şərqidərəcək (SOYTÜRK)
مدیر مسئول و سردبیر :دکتر حسین شرقی دره جک
محمد سلیمان اوغلو؛ ( ۱۴۸۳–۱۵۵۶)، داها چوخ فضولی تخلصو ایله تانینان، ۱۶-جی عصرده یاشامیش و دوغما آذربایجان دیلینده اثرلر یازمیش شاعردیر.
فارس و عرب دیللری کیمی. او، تورک ادبیاتینین ان بؤیوک شاعرلریندن بیری، هم آذربایجان، هم ده عثمانلی ادبیاتینین گؤرکملی سیمالاریندان بیری کیمی قبول ائدیلیر. فضولینین یارادیجیلیغی ۱۶-۱۹-جو عصرلرده بوتون تورک مدنیت لاندشافتیندا گئنیش تانینیب و حیران اولوب، اونون شهرتی ترکستان ( اورتا آسیا) و هیندیستانا قدر گئدیب چیخیب.
۱۴۸۳-جو ایلده معاصر عراق‌دا آنادان اولان فضولی اوشاق ایکن ادبیات، ریاضیات، آسترونومییا و دیللری اؤیرنمیش‌دیر. اونون ساغلیغیندا وطنی آغقویونلو، صفوی و عثمانلی دؤولتلری آراسیندا ال دییشدیریردی. او، هر اوچ امپرییانین مأمورلاری اوچون شعیرلر یازمیش، ایلک معلوم شعیرینی آغقویونلو شاه الوند میرزه‌یه یازمیش‌دیر. فضولی شعیرلرینین چوخونو عراقین عثمانلی حاکمیتی دؤورونده قلمه آلدیغیندان، اونا بعضا عثمانلی شاعری ده دئییرلر. عمرو بویو اونون بیر نئچه حیمایداری اولوب، لاکین هئچ واخت اونو تام قانع ائد‌ن بیرینی تاپماییب - یازدیغی کیمی اونون شاه سارایینا قوشولماق آرزوسو هئچ واخت حیاتا کئچیریلمه‌ییب. آذربایجان، آنادولودا و هندوستان کیمی یئرلری گؤرمک ایسته‌مه‌سینه باخمایاراق، عراق‌دان کنارا هئچ واخت سفر ائتمه‌ییب. ۱۵۵۶-جی ایلده فضولی وبا خسته لییندن اؤلوب و کربلادا دفن ائدیلیبدیر.
فضولی داها چوخ آذربایجان اثرلری یارادیب. خصوصیله قزللری (محبت شعیرینین بیر فورماسی) و یاخین شرق فاجعه‌لی سئوگی حکایه‌سینین شرحی اولان لیلی و مجنون لیریک پوئماسی ایله تانینیر. او، همچینین تورک، فارس و عرب دیللرینده دیوانلار (شعیر توپلولاری) یازمیش‌دیر. اونون اوسلوبو "حیسلرین اینتئنسیو ایفاده‌سی" و میستیک مئتافورا و سیمووللاردان ایستیفاده ائتمه‌سی ایله سئچیلیر. اونون پوئزییاسیندا نظامی، جامی ، حافظ ، حبیبی و نسیمی کیمی شاعرلر‌دن تاثیرلر وار.
فضولی یازیلاری آذربایجان پوئزییاسینی و دیلینی یئنی زیروه‌لره اوجالدمیشدیر. وآذربایجان دیلینین اینکیشافیندا مهم رول اوینامیش‌دیر. اونون یارادیجیلیغی آذربایجان، فارس و عرب ادبی تجروبه‌لرینین، همچینین شیعه و سنی اینانجلارینین اوزلاشدیریلماسی کیمی سعجیلندیریلیب. او، آذربایجاندا، تورکیه‌ده، ایراندا و عراق‌دا مشهور شاعر اولاراق آنیلیر.
او، فضولی آدی ایله یازمیش‌دیر. بو آدی یا "تواضع کار، آرتیق" و یا "اوجا، اوستون، فضیلت‌لی" کیمی ترجمه ائتمک اولار. فارسجا دیوانیندا (شعیرلر توپلوسو) باشقا هئچ کیمین بئله تخلص سئچمیجیینی بیله-بیله فرقله‌نمک اوچون بو آدی سئچدیینی یازمیش‌دیر.
فضولینین گنجلیگی حاقیندا چوخ آز معلومات وار. او بایات طایفا سیندان اولان آذربایجان تورک اصیل‌لی شیعه مسلمان ایدی. بعضی معاصر منبع‌لر اونون فضولی بغدادی کیمی بحث ائتسه‌لر ده، اونون همین شهرده و یا اونون اطرافیندا دوغولوب بویا-باشا چاتدیغینا اینانسالار دا، دیگر منبع‌لر اونون کیمی یاخینلیق‌داکی نجف، هیلله و یا کربلا شهرلرینی گؤستریرلر. اونون آتاسینین بیر واختلار هیلله ده مفتی (اسلام حقوقشوناسی) اولدوغو بیلدیریلیر، بو دا فضولینین چوخ گومان کی، تحصیل‌لی عائله‌دن اولدوغونو گؤستریر.
او، اوشاق ایکن ادبیات، ریاضیات، آسترونومییا و دیللری اؤیرنمیش، دوغما آذربایجان تورکجه سی ایله یاناشی فارس و عرب دیللرینی ده اؤیرنمیش‌دیر. او، اوشاق‌لیق‌دان پوئزییایا ماراق گؤستریب، شعیرلری اونون ایلک الهامینین ۱۵-جی عصرین سونلاریندا یاشامیش آذربایجان شاعری حبیبینین یارادیجیلیغیندان قایناقلاندیغینی گؤستریر.
فضولی عراق‌دا ۱۴۷۰-جی ایلدن صفویلر سلاله‌سیندن اولان ۱-جی شاه اسماعیلین ۱۵۰۸-جی ایلده بؤلگه‌نی فتح ائتدیی واختا قدر بؤلگه‌نی اداره ائد‌ن آغ قویونلو کونفئدئراسییاسینین ترکیبینده یاشاییردی. صفویلرین حاکمیتی اله کئچیرن زامان فضولی آرتیق مشهور بیر گنج شاعر ایدی. اؤزونون ایلک معلوم شعیری اولان فارسجا قصیده‌سینی (مدحیه) شاها حصر ائتمیشدی. او، ایلک معلوم آذربایجان شعرینی، مثنوینی (قافیه‌لی قوشمالارلا
یازیلمیش شعیر) بنگ و باده (حشیش و شراب) ۱-جی اسماعیلا و ایکی قصیده و بیر ترجیح بند حصر ائتمیش‌دیر. او، نجف‌ده امام علینین (ع) حرمینین محافظه‌چی‌سی وظیفه‌سینده چالیشمیش‌دیر.
فضولینین عمرونون سونلاریندا امام حسین (ع)مرقدینده شام یاندیردیغی دا معلومدور.
عثمانلی امپرییاسینین سلطانی ۱-جی سلیمان ۱۵۳۴-جو ایلده بغدادی اله کئچیرنده فضولی آرتیق اللی یاشلاریندا ایدی. او، سلطانا اوزون بیر قصیده تقدیم ائتدی و همچینین اونلارین رغبتینی قازانماق اوچون اؤز اطرافی اولان عثمانلی مأمورلارینا قصیده‌لر یازدی. بو مأمورلاردان بیری اولان جلال‌زاده مصطفی چلبی باغداددا اولارکن نیشانجی (عثمانلی امپراتورلوغونون امپراتورلوق ایداره‌سینین باش‌چیسی) تعیین ائدیلمیش و شاعره شیعه زیارتگاهلارینا ائدیلن عیانه‌لردن هر گون دوققوز آغچالیق یاردیم آلماسینی تشکیل ائتمیش‌دیر.
فضولی پولو پایلاماقدا مسئول اولان اوقاف ناظرلیینین امکداشلاریندان آلا بیلمه‌ینده، آذربایجان دیلینده یازیلان شیکایت نامه آدلی پوئتیک مکتوب‌دا مایوسلوغونو بیلدیریر. چلبییه مکتوب‌دا او، سیاسی و تئولوژی غیری-ثابیتلییندن چوخ تاثیرلندیینی ایضاح ائد‌رک، بوتون اومیدلرینی ایتیردیینی بیان ائدیر. مکتوب‌دان سونرا اونون تقاعدو برپا ائدیلدی. همین واخت او، کربلادا امام حسینین حرمینده‌کی بکتاشی معبدینده شام یاندیریردی. او، شعیرلرینده یازیردی کی، هئچ واخت احتیاجلارینی اؤد‌ین بیر حیمایدار تاپماییب و شاه سارایینا قوشولماق ایسته یی هئچ واخت حیاتا کئچمه‌ییب. ۱۵۵۶-جی ایلده او، باغداددا، یادا کربلادا وبا خسته لییندن وفات ائتدی و کربلادا امام حسین (ع) حرمینین یاخینلیغیندا، توربه‌ده (کیچیک توربه-مقبره‌ده) دفن ائدیلمیشدیر. بکتاشی عنعنه‌سینه گؤره، توربه نی فضولینین بکتاشی شیخی (معنوی بلدچی‌سی) عبدالمومن دده تیکدیرمیش و شاعر اونون یانیندا دفن ائدیلمیشدیر.
فضولی آذربایجان تورکجه سی، فارس و عرب دیللرینده شعیر و نثر یازمیش‌دیر. اثرلرینین اون بشی گونوموزه قدر گلیب چاتمیش‌دیر. اونون یارادیجی‌لیغینی "میستیک و ائروتیکلیگی اؤزونده بیرلشدیرمه‌سی، مؤوضوعلارینین شرطی‌لیگی ایله اوسلوبونون صمیمی‌لیگیله وحدت‌ده اولماسی و احتیراصلی محبت، مرحمت حسلرینی اینتئنسیو شکیلده ایفاده ائتمه‌سی ایله فرقلندیریر. بدبختلیکلر و مصیبتلر قارشیسیندا صبرلیدیرلر». شعیرلرینده محبت مؤوضوعلاریندان تئز-تئز استیفاده ائتمه‌سی اونا عالیملر طرفیندن عشق شاعری لقبینی قازاندیرمیش‌دیر. اورتا عصر تورک ادبیاتی عالیمی عبدالقادیر کاراحان قئید ائدیر کی، فضولینی فرقلندیر‌ن اونون «صمیمی‌لیگی، شؤوقو، ساده‌لیگی، حساسلیغی و ایفاده گوجو» ایدی. علیرضا عسگرزاده فضولی پوئزییاسینی "درین هومانیزم روحونو تظاهر ائتدیره‌رک هم کوتله‌لرین، هم ده شاعرین اؤزونون توتالیتاریزمه، فئوداللارا و اویدورما دینه قارشی ناراضیلیغینی عکس ائتدیر‌ن" کیمی تصویر ائدیر. اونون شعیرلرینی ادبیات تدقیقات‌چی‌سی مصین ماجیت ده «مجاز و میستیک سیمووللاردان مهارتله ایشلتدیینه» گؤره «چوخ قاتلی قورولوشلو» کیمی تصویر ائتمیش‌دیر. ماجیت همچینین قئید ائتمیش‌دیر کی، فضولینین آذربایجان دیلینده‌کی شعیرلری «چوخشاخه‌لی قورولوشا مالیک‌دیر کی، بو دا ایفاده مکمللیگی ایله بیرلشرک اونلارا دایمیلیک وئریر».
فضولی داها چوخ آذربایجان دیلینده‌کی اثرلری، خصوصیله غزللری (محبت شعیرینین بیر نؤع) و مثنوی لیلی و مجنون ایله تانینیر. ۱۵۳۵ و یا ۱۵۳۶-جی ایلده یازیلمیش و رومانتیکانین یاخین شرق حکایه‌سینی شرح ائد‌ن لیریک بیر شعیردیر. فضولی اثرده گؤستریر کی، سلطان سلیمانین بغدادی فتحی زامانی اونو مشایعت ائد‌ن بعضی عثمانلی شاعرلرینین خواهیشی ایله اونو یازماغا وادار ائتمیش‌دیر. بو طلبی چاغیریش کیمی قبول ائد‌رک، ایشی بیر ایل عرضینده باشا چاتدیردی.
اونون حکایه سی اولکی عرب و فارس وئرسییالاریندان داها چوخ ماراق دوغورموشدور کی، تورک ادبیاتشوناسی اسکندر پالا بونو شاعرین ایفاده‌سینین صمیمیتی و لیریکلیگی ایله علاقلندیریر. اثر ایرانیکا ائنسیکلوپئدییاسی طرفیندن "تورکون مثنوی عنعنه‌سینین کولمیناسییا نقطه‌سی کیمی تصویر ائدیلمیشدیر کی، او، شخصی و اینسانی محبت فاجعه‌سینی میستیک حسرت و روحانی آرزو مسطوی‌سینه قالدیردی".اونون تفسیری ایله لیلی و مجنون حکایه‌سی گئنیش شکیلده تانینیر و فضولینین پوئماسی تورک ادبیاتینین ان بؤیوک اثرلریندن ساییلیر.
فضولینین دیگر مشهور اثری حسین (ع) بن علینین (ع) وفاتیندان بحث ائد‌ن «مقتل» (تاریخی اؤلوم حاقیندا شعیر) «حدیقه السعدا («مبارکلر باغی»)دیر. ۶۸۰-جی ایلده ایکینجی اموی خلیفه‌سی ۱-جی یزیده قارشی ووروشدوغو کربلا دؤیوشونده اسلام
پیغمبری محمدین (ص) نوه‌سیله علاقه داردیر. مقدیمه‌ده شاعر ایضاح ائدیر کی، عرب و فارس دیللرینده دؤیوشله باغلی اثرلر مؤوجود اولدوغو حالدا، تورک دیلینده هئچ بیر اثر یوخدور و تورک خالقی بو بیلیکلردن محروم‌دور. ۱۵-جی عصر فارس شاعری حسین کاشیفینین «رؤضه الشهدا ( «شهیدلر باغی») اثریندن اویغونلاشدیریلمیش بو اثر تورک مقتل
ژانرینین شاه اثری حساب اولونور و چاغداش دؤیوشو احاطه ائد‌ن اثرلر آراسیندا ان تانینانیدیر. او، ۱۵۴۶-جی ایلده‌ن اول یازیلمیش‌دیر، چونکی کیتابخانا قیدلری مؤوجود اولان ان قدیم نسخه‌نین، قاهره الیازماسینین همین ایله عایید اولدوغونو گؤستریر.
فضولی هم ده آذربایجان تورکجه دیوان مؤلفی اولموشدور کی، بو دا اونون بو دیلده‌کی ان گئنیش اثری‌دیر. او، ۳۰۰-ا یاخین غزل، ۴۰ قصیده، ۴۲ قطعه بیر نئچه اونلارلا رباعی (دؤرد میصراعلی شعیر) و داها چوخونو احاطه ائدیر. دیوانینین اؤن سؤزونده او، علمین پوئزییا اوچون اهمیتینی وورغولاییر، اونسوز شعیرین کئچیجی اولدوغونو یازیر و اونو اساسسیز دیوارلا مقایسه ائدیر. کاراحان دیوانداکی بیر نئچه قصیده‌لری شاه اثر حساب ائدیر، او جمله‌دن محمده صبا ("یئل")، سو گول و خانجار ('خنجر')، ائلجه ده فضولینین سلطان سلیمانین بغدادی اله کئچیرمه‌سینین خاطره‌سینه سویله دیی قصیده. بونا باخمایاراق، دیوانداکی غزللر داها مشهور ایدی. کاراحان بیلدیریر کی، فضولی «اؤز غزللرینده لیریکا، میستیک عشق و هیجان زیروه‌سینه چاتمیش‌دیر». فضولی فارس دیلینده ده بیر نئچه اثر، او جمله‌دن ۴۱۰ غزل، ۴۶ قطعه، بیر نئچه اونلارلا قصیده، یوزدن چوخ رباعی و داها چوخونو اؤزونده عکس ائتدیره‌ن دیوان یازمیش‌دیر. قاراحان بیلدیریر کی، بو شعیرلر توپلوسو بونو نومایش ائتدیریر. شاعرین فارس دیلینی مکمل بیلمه‌سی ایسته‌نیلن کلاسسیک فارس شاعری ایله برابر ایدی. مجمع النثر اؤن سؤزله آچیلیر، بورادا شاعر پوئزییانین مزیتلرینی، اونون سونسوز مفتونلوغونو، آغریلاری حظه چئویرمک باجاریغینی وصف ائدیر.
او، همچینین "هفت جام" ("یئددی قدح"، همچینین "ساقی نامه"ده آدلانیر، ۳۲۷ بیت‌دن عبارت یئددی حصه‌لی مثنوینی یازیب و هر حصه خصوصی موسیقی آلتینه یؤنلیب. اثر اؤزونمخصوصلوغو ایله سئچیلیر میستیک ائلئمئنتلرله دولودور. شاعرین باشقا بیر فارس مثنوی‌سی صحت و مرض ('ساغلام‌لیق و خسته‌لیک'، همچینین حسن و 'ایشق، 'گؤزل‌لیک و سئوگی' آدلانیر). بیر درویشین خسته‌لیکله مباریزه آپاردیغی اوچون فیزیکی، داها سونرا ایسه عشق موباریزه‌سی اوزوندن پسیخولوژی اولاراق بد‌نینین ساغلام‌لیغینی ایتیریب برپا ائتمه‌سیندن بحث ائدیر. فضولینین فارس دیلینده «رند و زاهد» («ریند و زاهید») آدلی نثر اثری ده واردیر کی، بورادا زاهید آدلی آتا ایله اوغلو ریند آراسینداکی مناسیبت تصویر اولونور. زاهید اونو مسجیده گئتمه‌یه، قرآن اوخوماغا و شعیر یازماقدان چکینمه‌یه تشویق ائد‌رک اونو شریعته (اسلام دینی قانونلارینا) اویغون یاشاماغا یؤنلتمه‌یه چالیشیر. ریند اولجه آتاسینین فیکیرلرینه مقاومت گؤستریر، لاکین سوندا اونلاری اؤز ایستیی ایله قبول ائتمه یی سئچیر.
بوندان علاوه، فضولی ۱۹۰ تاپماجادان عبارت «رساله عمومیه» («تاپماجالار ریساله‌سی») و ۱۳۴ کوپلئت‌دن عبارت «انیس القلب» («اور‌یه یاخین») اثرینی یازدی. قصیده. سونونجو پارچا فضولینین سلطان سلیمان اوچون یازدیغی عثمانلی سلطانلاری اوچون بلدچی مکتوبون بیر نؤعو اولان نصیحتنامه شکلینده‌دیر. قصیده ده فضولی سلطانا نئجه ایداره ائتمک و خالقا خیدمت ائتمک باره‌ده گؤستریش وئریر. تورک ادبیاتی پروفسورو حمیده دمیرلین فیکرینجه، فضولی خالق، سلطان و دؤولت آراسیندا اویغون مناسیبتلره دایر «دؤور اوچون چوخ قاباقجیل شرطلرله» اؤز ملاحظه‌لرینی تقدیم ائد‌رک، ظالم حؤکمدارا خالقین باخیشینی تقدیم ائدیر. دمیرل اثرده استیفاده ائدیلن دیلین تیپیک بیر نصیحتنامه‌دن داها گوجلو اولدوغونو و حتی انقلابی مانیفئست خصوصیتلرینه مالیک اولدوغونو بیلدیریر. او، فضولینین اثرلریندن بئله نتیجه‌یه گلیر کی، «او، بیر اینسان کیمی بؤیوک بیر شاعر اولدوغوندان هئچ ده آز یوکسک فکیرلی اولمامیشدیر».
فضولینین عربجه اثرلرینه اون بیر قصیده و «مطلع ال اعتقاد» («ایمانین دوغولماسی») آدلی نثر اثری داخیلدیر.نثر اثرینده اسلام تئولوژی اینتیظامینا اویغون اولاراق بشریتین منشایی و طالعینی تحلیل ائدیلیر. «علم الکلام». فضولی اثرده یونان و مسلمان فیلوسوفلارینین بو مؤوضولارا باخیشلارینی تقدیم ائدیر. معلوم اولان یئگانه الیازما نسخه‌سی روسیه نین سانکت پئتئربورق شهرینده آسیا موزه یینین کیتابخاناسیندا ساخلانیلیر. اونون عربجه قصیده‌لرینین داها بؤیوک بیر دیواندان فراقمئنتلر اولدوغونا اینانیلیر. رسولوموز محمد (ص)و اونون عمی‌سی اوغلو و کورکنی علینی، عینی زاماندا بیرینجی شیعه امامی اولان علی (ع) بحث ائدیلر. ماضی اوغلو قید ائدیر کی، فضولینین علیه (ع) یازدیغی قصیده‌لر اونون شیعه مذهبینین گؤستریجی‌سی کیم باخیر. اونون عرب قصیده‌لرینده ایشلتدیی مضمون و مجازلار آذربایجان و فارس دیللرینده‌کی کیمی‌دیر.[ ماضی اوغلو علاوه ائدیر کی، بو قصیده‌لر «ایفاده و فورما باخیمیندان مکملدیر» و اونون عرب دیلینی مکمل بیلدیینی گؤستریر.
تورکولوق پروفسورو کاتهلئئن بورریلل طرفیندن "بوتون آذربایجان شاعرلرینین ان اؤنده گئدنی" کیمی تصویر ائدیلن فضولی هم ده ان بؤیوک تورک شاعرلریندن بیری کیمی قبول ائدیلیر. او، آذربایجان و عثمانلی ادبیاتینا بؤیوک تأثیر گؤسترمیش و شعیرلرینین اکثریتینی عثمانلی عراقی فتح ائتدیک‌دن سونرا یازدیغی اوچون بعضا عثمانلی شاعری حساب اولونور. اونون یارادیجیلیغی بیر واختلار تورکوستاندا گئنیش یاییلمیش تورک ادبی دیلی اولان چاغاتای دیلینده یازیلمیش ادبیاتا دا تأثیر گؤسترمیش‌دیر؛ عثمانلی و چاغاتای ادبیاتیندا سونراکی یازیچیلار شاعرین یارادیجیلیغیندان استیفاده ائتمیشلر، چونکی اونون پوئزییاسی ایله عنعنوی مؤوضوع و ایدئیالاری یئنی‌دن شرح ائتمک باجاریغینا مالیک‌دیر و بو، ایکی ادبی عنعنه‌نی بیر-بیرینه یاخینلاشدیرمیش‌دیر. بکتاشیلر فضولینی ۱۴-۱۶-جی عصرلر آراسیندا یاشامیش و بئکتاشی ادبیاتینی تمثیل ائد‌ن «یئددی بؤیوک شاعر»دن بیری حساب ائدیرلر. اونون یارادیجیلیغی آذربایجان، فارس و عرب ادبی تجروبه‌لرینین اوغورلو اوزلاشماسی کیمی سعجیلندیریلیب. ائلجه ده شیعه و سنی عقیده‌سی باخمیندان دا اهمیتلی دیر.. اونون هم ده شاعر اولان بیر اوغلو وار ایدی و آتاسینین شرفینه فضلی آدینی گؤتورموشدو. فضلینین پوئتیک تحصیلینی فضولی‌دن آلدیغی، آذربایجان، فارس و عرب دیللرینده هم دینی، هم ده دونیوی شعیرلر یازدیغی گومان ائدیلیر.
۱۶-۱۹-جو عصرلرده بوتون تورک مد‌نی منظره‌سینده گئنیش شکیلده تانینان و حیرانلیقلا قارشیلانان فضولینین یارادیجیلیغی هیندیستان کیتابخانا کاتالوقلارینین گؤستردیی کیمی تکجه عثمانلی امپرییاسی، ایران و تورکوستان دئییل، هیندیستان یاریم آداسیندا دا مشهور اولموشدور. شعیرلر مختلیف دیل منشأ‌لی کاتیبلر طرفیندن گئنیش بیر اراضی‌ده مختلیف یازی سیستئملریندن استیفاده ائد‌رک ترانسکریپسییا ائدیلمیشدیر. فضولینین "لیلی و مجنون" اثری هیندیستانین مسلمان اهالی‌سی آراسیندا خصوصیله مشهور دور. ادبیاتشوناس عالیم سالوادور فاورانین تصویر ائتدیی کیمی، لیلی و مجنونو «غرب‌ده رومئو و جولیئتتانین مد‌نی و ادبی باخیمدان تمثیل ائتدیکلرینین اسلام ائکویوالئنتی» کیمی گؤره‌ن جنوبی آفریقا مسلمانلاری آراسیندا فضولینین نفوذونو یوکسکدیر. فضولینین بعضی اثرلری انگیلیس دیلینه ترجمه اولونوبصحبت الاثمار تورکولوق قوننار ژاررینق طرفیندن ۱۹۳۶-جی ایلده لونددا "مئیوه‌لر یاریشماسی" آدی ایله، لیلی و مجنونو ایسه ۱۹۷۰-جی ایلده لندنده یازیچی-ترجمه‌چی صوفی حوری طرفیندن "لیلا و مئژ" آدی ایله ترجمه ائدیلمیشدیر.
فضولینین پوئزییاسی آذربایجان تورکجه سینین اینکیشافیندا مهم رول اوینامیش و آذربایجان پوئزییاسی و تورکجه سینی یئنی زیروه‌لره چاتدیرمیش‌دیر. کاراحان فضولینی هئچ بیر دیل و تئکنیکا خطاسی اولمادان غیری-دوغما دیللرده شعیرلر یازماق باجاریغینا گؤره اونو «پارلاق دیل‌چی» حساب ائدیردی. او، تورکجه اثرلرینین اکثریتینده اوولکی فارس اثرلریندن الهام آلسا دا، مؤوضولارا دایر شرحلرینه «اؤز شخصیتینین خصوصی دامغاسینی» علاوه ائده بیلدی کی، بو دا اونو مشهور ائتدی.
فضولینین غزللری تورکیه‌ده، او جمله‌دن کلاسیک تورک موسیقی‌سینین خالق موسیقی‌سی ایله قوووشدوغو کند یئرلرینده یوکسک طبقه‌نین نماینده‌لری و ایفاچیلار طرفیندن بینیلمک‌ده داوام ائدیر. اسلام دونیاسیندا ایلک اوپئرا "لیلی و مجنون" ۱۹۰۸-جی ایلده آذربایجان بسته کاری اوزئییر حاجیبیوو طرفیندن و فضولینین عینی آدلی اثری اساسیندا بسته لنمیش‌دیر. شاعرین قزللری دیگر آذربایجان بسته کاری جاهانگیر جاهانگیرووون ۱۹۵۹-جو ایلده بسته لدیی فضولی کانتاتاسینین دا مؤوضوسو اولموشدور.
فضولی آذربایجان، تورکیه، ایران و عراق کیمی اؤلکه‌لرده مشهور شاعر اولاراق قالیر. آذربایجاندا بیر استان اونون اونون آدینی داشیییر. تبریزده بیر کوچه شاعرین آدینی داشیییر. ۱۹۹۴-جو ایلین اوکتیابریندا تورکیه یازارلار درنه یی و استانبول بؤیوک شهر بلدییه‌سی بیرگه استانبولدا فضولی حاقیندا اونون آنادان اولماسینین ۵۰۰-جو ایلدؤنومونه حصر اولونموش علمی کنفرانس تشکیل ائتدیلر. همین ایلین دئکابریندا کونیادا باشقا بیر کنفرانس کئچیریلدی.